Mateusz (Franciszek Pieczka) jest dorosłym mężczyzną o duszy dziesięcioletniego chłopca. Wraz z siostrą Olgą (Anna Milewska), mieszka w małym domku nad brzegiem ogromnego jeziora. W pobliskiej wsi traktowany jest jak "wioskowy głupek". Mateusz nie zauważa tego, jego uwaga skupiona jest na sprawach, które inni traktują z lekceważeniem. Mężczyzna kocha przyrodę, delektuje się jej pięknem i bogactwem życia. Pewnego dnia zaprasza do domu mężczyznę, któremu pomógł przeprawić się przez jezioro. Gość szybko zyskuje sobie sympatię Olgi, co staje się początkiem dramatycznych wydarzeń.

Bohaterem filmu jest Matis - Mateusz (Franciszek Pieczka), mieszkający z siostrą Olgą w domku nad jeziorem. Rodzeństwo utrzymuje się ze sprzedaży swetrów robionych na drutach przez Olgę. Matis żyje w świecie własnych doznań daremnie próbując nawiązać kontakty z ludźmi z okolicy. Siostra jest dla niego jedyną życiową ostoją. Kiedy między nią a młodym drwalem Janem narodzi się uczucie, Matis uzna je za zapowiedź swej ostatecznej klęski.

W odludnej wiosce, pod opieką siostry, żyje Mateusz (Franciszek Pieczka). Będąc już dojrzałym mężczyzną, funkcjonuje poza porządkiem wiejskiej społeczności, która widzi w nim "pomylonego". W owej osobności przejawia się niespotykana wrażliwość i dobroć Mateusza, dla którego kontemplacja natury i codzienny z nią kontakt stanowią autentyczną treść życia. Pojawienie się drwala Jana i jego flirt z siostrą bohatera burzy jednak dotychczasową harmonię.

Matis (Franciszek Pieczka) mieszka wraz z siostrą Olgą (Anna Milewska) w małym domku nad jeziorem, z daleka od innych ludzi. To siostra utrzymuje ich oboje, robiąc swetry na drutach. Matis nie potrafi znaleźć stałego zajęcia. Jest lekko upośledzony umysłowo i żyje we własnym świecie, pozbawionym prozaiczności i zła. W końcu podejmuje pracę przewoźnika na jeziorze. Dzięki Matisowi do domu Olgi zawita drwal Jan (Wirgiliusz Gryń). Spotkanie tych dwojga będzie początkiem ich miłości, ale Matis, świadomy nadchodzących zmian, poczuje się odtrącony.

"Żywot Mateusza" to poetycka opowieść o niezwykłej więzi człowieka z otaczającą go naturą. Mateusz egzystuje w świecie własnych marzeń, pragnień i wizji. Jego szczególny kontakt z przyrodą nie znajduje zrozumienia mieszkańców wsi, którzy uważają go za półgłówka. Jedynym oparciem dla niego jest siostra, Olga. Jednak ona bardziej niż on należy do świata ludzi.