Bracia Paolo i Vittorio Taviani to uznani twórcy włoskiego kina. Pamiętam, że przed laty duże wrażenie zrobił na mnie ich film "We władzy ojca". Niestety nie mogę tego samego powiedzieć o ich najnowszym dziele pt. "Cezar musi umrzeć". Film jest z pewnością oparty na niezwykle interesującym pomyśle, jest filmem nietypowym, bo bedącym czymś pośrednim pomiędzy tradycyjną fabułą i dokumentem, jest rodzajem eksperymentu, mającego ukazać wzajemne przenikanie się i nakładanie trzech różnych płaszczyzn znaczeniowych, ale eksperymentem moim zdaniem w dużej mierze nieudanym. Film opowiada o przygotowaniach do wystawienia na terenie zakładu karnego o zaostrzonym rygorze (rzymskie więzienie Rebibbia) przedstawienia teatralnego opartego na dramacie Szekspira "Juliusz Cezar". W charakterze aktorów występują więźniowie z wieloletnimi wyrokami (mordercy, członkowie mafii, pospolici przestępcy z bogatą kryminalną przeszłością). Reżyseruje to przedstawienie autentyczny reżyser teatralny Fabio Cavalli. Ale nie mamy tu do czynienia z dokumentalną rejestracją rzeczywistych przygotowań do spektaklu, w której widz miałby możliwość obserwowania spontanicznych zachowań więźniów próbujących wykonywać polecenia reżysera i wcielać się w postacie dramatu. Dostajemy za to wystudiowane, starannie wyreżyserowane przez Tavianich i sfotografowane ze smakiem sceny, w których naturszczycy grają przed kamerą, że grają w teatrze. Powstaje skomplikowana całość, do której szalenie trudno się w jakiś zdecydowany sposób ustosunkować. Więźniowie albo mówią tekstem Szekspira albo wypowiadają kwestie napisane w scenariuszu przez Tavianich. Twórcy filmu odebrali im możliwość wypowiedzenia się swoim własnym głosem na temat tego, jak działalność artystyczna wpływa na ich samoświadomość, na ich myślenie o życiu i własnej przestępczej przeszłości. Moim zdaniem film jest zdecydowanie za krótki. Przy tak skomplikowanym projekcie potrzeba znacznie więcej czasu ekranowego na to, żeby widz zaangażował się emocjonalnie w całą historię i wyraźnie odczuł ten moment, w którym sztuka zaczyna oddziaływać terapeutycznie na psychikę kryminalistów. Ten proces utożsamiania się z graną postacią jest szalenie interesujący, ale w tym filmie nie zostało to w przekonujący sposób pokazane. Twórcy zmuszają nas do tego, żebyśmy wierzyli im na słowo. W filmie nakładają się na siebie trzy płaszczyzny znaczeniowe : dramat Szekspira "Juliusz Cezar", zmierzenie się z aktorstwem przez więźniów zakładu karnego i wreszcie codzienna więzienna rzeczywistość, w której funkcjonują swoiste prawa i relacje międzyludzkie. Żadna z tych płaszczyzn nie została w filmie należycie wyeksponowana i naświetlona w na tyle czytelny sposób, by przeciętny widz był w stanie w pełni zrozumieć wielką wagę, jaką odegrał ten artystyczny epizod w życiu bohaterów. Należało przybliżyć treść sztuki i wyjaśnić jej główne przesłanie. Należało pokazać cały trud pracy teatralnej i dużą cenę, jaką każdy aktor płaci za wcielenie się w fikcyjną postać. Należało przedstawić motywacje, które skłoniły tych przestępców do udziału w zajęciach artystycznych, pokazać stopniowy proces fascynacji sztuką u ludzi, którzy wcześniej nie mieli z nią do czynienia. Wreszcie należało ukazać bardziej szczegółowo rzeczywistość więzienną, cały mechanizm egzystowania w stanie odosobnienia, izolacji, ciągłej obserwacji i kontroli, która bardzo mocno oddziałuje przecież na psychikę osadzonych. Wszystkie te trzy płaszczyzny zostały przez Tavianich ledwo liźnięte. Wszystkiego musimy się sami domyślać. Film jest pozbawiony energii, nie czujemy pasji twórczej, nie doświadczamy obserwowania fascynującego procesu powolnego i mozolnego wykluwania się dzieła sztuki, promieniującego zbawienną i oczyszczającą mocą. "Cezar musi umrzeć" to film interesujący i warty obejrzenia z uwagi na swój niebanalny charakter, ale przyznanie mu Złotego Niedźwiedzia na prestiżowym berlińskim festiwalu to gruba przesada, którą mogę sobie tłumaczyć jedynie chęcią uhonorowania dwóch sędziwych weteranów europejskiego kina.