Na pewno wielu fanów książki po usłyszeniu że film Tarkowskiego nie podobał się Lemowi miało wielkie obawy przed obejrzeniem tego dzieła. Ja wprost przeciwnie. Pisarze zazwyczaj chcą by ekranizacje ich utworów były jak najwierniejsze, a przekaz był identyczny. Wielu widzów zgadza się z tym stanowiskiem. Ale nie ja. Ja nienawidzę gdy reżyser przekalkowuje książkę na ekran i muszę oglądać drugi raz to samo. Sięgając po adaptację liczę zawsze na coś nowego, coś co tylko pozornie czerpie pomysły z oryginału, jednak ma inną wymowę. I dlatego bardzo chętnie zaopatrzyłem się w całkiem przyzwoite, dwupłytowe wydanie "Solaris".

Akcja filmu zaczyna się dzień wcześniej niż akcja książki. Główny bohater Kris Kelvin spędza ostatnie dni na Ziemi ze swoją rodziną. Następnego ranka ma wyruszyć na stację patrolującą planetę Solaris- będącą wielką zagadką dla naukowców. Składa się ona głównie z wielkiego oceanu i małych wysepek na nim. Jest o tyle dziwną planetą że zdaje się być żywym i samodzielnie funkcjonującym organizmem. Kris po krótkim spacerze i rozmyślaniach, spotyka się z Burtonem który był już na Solaris. Został jednak uznany za szaleńca po tym jak poszukując zaginionego na planecie przyjaciela był świadkiem niesamowitych wizji. Sam Kelvin nie wierzy w to czego świadkiem był Burton. Wkrótce będzie musiał zmienić zdanie. Gdy dociera na stację, czeka go niespodzianka. Okazuje się że załoga skrywa jakąś tajemnicę. Na domiar złego stacjonujący tam, bliski przyjaciel Kelvina, Gibarian popełnił samobójstwo. Po pewnym czasie pojawiają się tajemniczy "goście"...

Różnica między filmem i książką jest duża. Początek nawiązuje do powieści jedynie historią Burtona. Środkowa część jest bardzo wierną adaptacją. Zaś końcówka jest już kompletnie oderwana od pierwowzoru. I bardzo dobrze, bo wiele scen zaczerpniętych z książki wydaje się wepchnięta na siłę lub rażąco nielogiczna. Dla przykładu- w powieści gdy Kris Kelvin rozgląda się po kabinie zmarłego Gibariana nagle słyszy tajemnicze kroki i szybko chwyta za drzwi by znajdująca się na zewnątrz osoba nie weszła do pomieszczenia, w filmie wydaje się jakby po prostu bez powodu skoczył do klamki. Późniejsza scena pierwszej rozmowy z Sartoriusem gdy ten stara się ukryć istnienie swoich "gości" zaczerpnięta z książki wydaje się sztuczna na taśmie filmowej. Widz może czuć się zdezorientowany nie znając pierwowzoru, a to wydaje mi się poważną wadą filmu.

Co natomiast Tarkowski zmienił? Odrzucił kompletnie naukową otoczkę. W jego filmie nie liczy się wcale historia Solaris, a także badanie oddziaływań oceanu na ludzi. Najważniejsze są tu postaci, a w szczególności Kris. Reżyser stworzył portret pewnego siebie i oddanego pracy mężczyzny który skrywa w sobie cierpienie. Nie może zapomnieć swojej prawdziwej miłości którą stracił w tragiczny sposób. Samotność trawi go od środka i nie potrafi z nikim o tym porozmawiać. Gdy na pokładzie pojawia się jego zmarła żona- a w zasadzie jej zmaterializowane wyobrażenie- ma wreszcie szanse zdać sobie sprawę jak bardzo brakuje mu bliskości drugiej osoby. Może również porozmawiać z własnym sumieniem i zadać sobie pytanie o sens własnej egzystencji. Autentyczności postaci dodaje aktorstwo Donatasa Banionis który stworzył wyśmienitą kreację.

Trzeba również przyznać Tarkowskiemu że z pomysłem stworzył świat otaczający bohaterów. Wszystko zaczął o pięknych zdjęć przyrody, by po jakimś czasie dzięki scenie na autostradzie ukazać nam niezwykły świat przyszłości. Stacja kosmiczna nie robi niestety wrażenia, wszystko wydaje się zrobione z plastiku i aluminium. Jednak widz przestaje zwracać na to uwagę, zwłaszcza że szybko przykuwają nas do ekranu ujęcia oceanu które czasami pojawiają się między scenami. Jedną z najpiękniejszych scen w filmie jest lewitacja w kabinie Snauta gdzie możemy poczuć bliskość między Krisem i Hari. Jednak najważniejsze jest tu zakończenie, tajemnicze i bardzo dowolne w interpretacji. W połączeniu z mroczną muzyką stawia wiele pytań na które odpowiedzieć będzie musiał już sam widz.

"Solaris" Tarkowskiego być może nie jest tak wielkim dziełem jak książka Lema. Nie ma tylu wątków i nie stawia tak wielu pytań. Jednak jest filmem ważnym, pełnym refleksji nad życiem. Warto jest więc sięgnąć po obie pozycje. Radziłbym jednak zachować kolejność i zacząć od książki by łatwiej zrozumieć moc oceanu.