Słynny w czasach ZSRR film Stanisława Rostockiego, mimo iż niewątpliwie jest dziełem nieprzeciętnym, poruszającym i zapadającym w pamięć, wywołał we mnie dość mieszane uczucia. Jest to bowiem film nierówny. Chodzi mi tu głównie o często trudny do zaakceptowania kontrast pomiędzy subtelną, liryczną, kameralną i cichą niczym tytułowy zmierzch opowieścią o „małych” bohaterach Wielkiej Wojny Ojczyźnianej a nieznośnym (dosłownie) patetyzmem i przesadnym patriotyzmem, które przypominają, niestety, natrętne kino propagandowe. Choć ten ekstremalny patos pojawia się dopiero pod koniec filmu, to jednak psuje on bardzo dobre wrażenie, jakie pozostawia na widzu cała poprzednia część dzieła Rostockiego. Niemniej jednak „Tak tu cicho o zmierzchu” warto obejrzeć, bo plusów film ten ma znacznie więcej niż minusów.
Obraz Rostockiego dzieli się na dwie części. Pierwsza stanowi niejako zarys psychologiczny postaci, poznajemy tutaj bohaterki, motywy, które popchnęły je do pójścia na front, ale również ich intymne pragnienia, przeżycia, a poprzez liczne retrospekcje poznajemy również coś niecoś z ich przeszłości. W tej części filmu, utrzymanej w dość beztroskim, sielskim, nieco komediowym nastroju, mamy okazję zobaczyć, że żołnierki to nie odarte z ludzkich uczuć maszyny, ale pełne żywiołowej siły życia kobiety, przesiąknięte uczuciami i dążeniami na wskroś kobiecymi, jak np. Liza, która podkochuje się w sierżancie Waskowie i dziewczęco nieporadnie próbuje zwrócić na siebie jego uwagę. Druga część, w której Waskow wraz z pięcioma dziewczętami wyrusza do lasu, aby powstrzymać pochód nieprzyjaciela, utrzymana w konwencji kina wojenno-przygodowego, jest pełna tragizmu, a siła emocjonalnego wyrazu jest tu bardzo duża.
Ciekawe jest to, że w filmie Rostockiego mowa jest nie o jakimś doniosłym dla losów ZSRR wydarzeniu z historii Wojny Ojczyźnianej, ale o mało znaczącym, wręcz marginalnym jej epizodzie (sam spiker radiowy mówi pod koniec filmu, że „nic istotnego na froncie się nie wydarzyło”). Bohaterami zaś tej toczącej się z dala od głównych wydarzeń lokalnej wojenki są zwykli ludzie, a nie niezniszczalni superherosi. To zwiększa jeszcze dramatyzm drugiej części filmu. Podobnie zresztą zostały te walki przedstawione: skromnie, wręcz surowo, bez taniego efekciarstwa i fajerwerków. Im dalej akcja się posuwa, tym bardziej zaczynamy zdawać sobie sprawę, że ta przygoda sześciorga bohaterów musi mieć tragiczny finał. Niestety, na koniec filmu twórcy serwują nam ten nieszczęsny, nadmuchany do maksimum patos, którego z całą pewnością można było uniknąć. Nie wiem, co podkusiło twórców, żeby tak genialnie poprowadzony film tak bezlitośnie zeszpecić na samym końcu.
Strona wizualna filmu jest zachwycająca. Wrażenie robią piękne zdjęcia, szczególnie zbliżenia twarzy bohaterek, które jakby przyłapywały je na ich intymnych rozmyśleniach i przybliżały je widzowi. Bardzo dobra jest również muzyka, szczególnie motyw przygrywany na bałałajce zapada w pamięć. No i oczywiście wybitne aktorstwo – w całej obsadzie nie było chyba słabego punktu, a kreacje Andrieja Martynowa czy Jeleny Dropieko można uznać za wielkie.
Dwie sceny zrobiły na mnie szczególne wrażenie. Pierwsza to scena kąpieli w bani, przesycona subtelnym erotyzmem, idylliczna, pełna żywiołowej, hedonistycznej niemal afirmacji życia i naturalnego piękna. Scena, która w perspektywie całego filmu ma szczególnie dramatyczny wymiar. Druga zaś to scena śmierci w bagnie, odarta ze wszelkiego patosu, surowa, wręcz trywialna, a przez to tak poruszająca i tragiczna.
Oglądając ten film ma się wrażenie, że oto obcuje się z arcydziełem, ale ten pompatyczny finał, nijak nie pasujący do tej kameralnej i bardzo skromnej opowieści, sprowadzający ją niemal na poziom podrzędnego filmu propagandowego sprawia, że więcej niż 8/10 wystawić mu nie mogę.