Cheh Chang 

Chiński filmowiec Cheh Chang słusznie nazywany jest ojcem chrzestnym hongkońskiego kina. Był jednym z reżyserów odpowiedzialnych za rozkwit tamtejszego przemysłu filmowego, odnotował znaczący udział w odrodzeniu kina wu xia w latach 60. oraz kung fu w latach 70. Jego produkcje zapewniły status gwiazdy wielu aktorom i choreografom, przynosiły wysokie dochody i zyskiwały uznanie młodej widowni. Był pionierem kina akcji spod znaku heroic bloodshed - filmów kładących nacisk na męską przyjaźń, honorowy kodeks, lojalność (dosłownie: heroiczny rozlew krwi). Preferował historie o silnych bohaterach toczących krwawe boje i gotowych do poświęcenia - była to jego reakcja na sfeminizowane kino chińskie lat 50. Z czasem stał się postacią kultową i źródłem inspiracji dla takich twórców, jak John Woo (asystent reżysera przy wielu jego produkcjach), Quentin Tarantino, Ringo Lam, Tsui Hark i Robert Rodriguez.

Urodził się w 1923 roku w Qingtian, powiecie leżącym w prowincji Zhejiang na wschodzie Chin. Po wybuchu wojny z Japonią został przeniesiony do miasta Chongqing w głębi kraju, gdzie pracował w teatrze oraz na rzecz kultury. Dla Kuratorium Oświaty utworzył zespół edukacji społecznej, a po wojnie wyruszył do Szanghaju, by promować kwestie społeczne dla urzędu propagandy. Został także kierownikiem teatru, w którym wystawiano sztuki, spektakle opery pekińskiej oraz wyświetlano filmy. W 1947 roku zrealizowano jego pierwszy scenariusz, "The Woman with the False Face", jednocześnie pierwszy film w języku mandaryńskim nakręcony na Tajwanie, gdzie przeniósł się w roku 1949. Tam też debiutował jako reżyser filmem "Alishan feng yun". Wkrótce polityczne zmiany w Chinach podcięły skrzydła tajwańskiej kinematografii, blokując dostęp do zagranicznych towarów oraz chińskiego sprzętu. Mimo to, Chang pozostał na wyspie i kontynuował pracę w teatrze.

Za sprawą scenariusza do "The Cruel Heart of My Man" nawiązał znajomość z aktorką Helen Li Mei, która ściągnęła go do Hongkongu, aby stworzył dla niej film "Ye huo". Niestety pierwsze produkcje Changa nie zyskały uznania i przez pewien czas musiał inaczej zarabiać na życie. Był krytykiem filmowym, prowadził też własną kolumnę w gazecie. Używając pseudonimów Ho Kwan oraz Deep Thought pisywał powieści przepełnione romansami i sztukami walki. Na początku lat 60. zyskał posadę głównego scenarzysty w legendarnej wytwórni Shaw Brothers. Studyjny magnat Run Run Shaw powierzył mu zadanie dźwignięcia z kolan kantońskiego kina kopanego. Przez kolejne 5 lat Chang napisał przeszło 20 scenariuszy, zajął się również reżyserią. Przełomem w jego karierze okazał się rok 1967, gdy na ekrany wszedł kultowy "Dubei dao". Film zarobił rekordową wówczas kwotę 1 miliona dolarów hongkońskich. Dzięki niemu aktor Yu Wang zyskał status międzynarodowej gwiazdy, a Changa okrzyknięto wiodącym głosem nowego kina akcji.

Przez kolejną dekadę z okładem reżyserował kilka filmów rocznie (po osiem w 1972 i 1974). Pracując na usługach studyjnej machiny miał dostęp do wysokiej jakości sprzętu, wykwalifikowanej ekipy i światowej dystrybucji. Stał się wzorem dla pewnego typu kina, opartego na niskich kosztach, szybkiej produkcji i wysokich walorach rozrywkowych. Pokazywał, jak w sposób twórczy wykorzystywać gatunkowe reguły, wprowadził wiele elementów, które stały się obowiązującą konwencją. W swoich obrazach odwoływał się do uniwersalnych historii rozumianych na całym globie. Nierzadko kształtował filmowe postaci w oparciu o wzorce literackie i ludowe. Darzył także uznaniem buntowniczą postawę Jamesa Deana i Marlona Brando. Tak napisani bohaterowie walczyli o swoje zasady, poświęcali się dla własnych ideałów. Z kolei artystycznej inspiracji dostarczali Changowi tacy reżyserzy, jak Akira Kurosawa, Hideo Gosha, Sergio Leone i Sam Peckinpah.

Jego karierę można podzielić na etapy współpracy z kolejnymi pokoleniami aktorów: Yu Wang i Lo Lieh, David Chiang i Ti Lung oraz Kuan-tai Chen i Sheng Fu. Stałymi bywalcami ekipy Changa byli także choreografowie Chia-Liang Liu i Chia Tang. Gdy na planie "Hong quan xiao zi" rozpadła się jego relacja z Liu, reżyser postanowił utworzyć własną grupę aktorów i choreografów, nazwaną później The Venom Mob od filmu "Wu Du. Pięciu trucicieli". Pierwsze skrzypce grali w niej Phillip Chung-Fung Kwok, Feng Lu, Sheng Chiang, Chien Sun, Meng Lo i Pai Wei oraz kilkunastu innych aktorów przewijających się na drugim planie. Razem nakręcili 31 filmów.

Największe sukcesy Changa przypadły na czas wieloletniej współpracy z Shaw Brothers. Gdy studio zaniechało kinowej produkcji w połowie lat 80., jakość oraz ilość jego dzieł znacząco spadły. Ostatni film nakręcił w 1993 roku. Zanim zmarł w 2002 roku, został dwukrotnie nagrodzony za całokształt twórczości. W ciągu nieco ponad czterech dekad wyreżyserował blisko 100 filmów, z czego ponad 70 w zaledwie 15 lat. Choć próbował swoich sił w różnych gatunkach, został zapamiętany za kino sztuk walki. Do jego najlepszych dokonań należą: "Dubei dao", "Zamachowiec", "Zemsta", "Bohaterowie", "Jednoręki szermierz", "Pięściarz z Shantung", "Braterstwo krwi", "Wu Du. Pięciu trucicieli" oraz "Can Que".