Tod Browning 

Amerykański reżyser Tod Browning, urodzony 12 lipca 1882 roku w Louisville w stanie Kentucky w dobrze sytuowanej rodzinie, nazywany był Edgarem Allanem Poe filmu.

Od dziecka interesował się teatrem, wystawiając amatorskie przedstawienia dla znajomych i przyjaciół w domu rodziców. Kiedy miał 16. lat, zakochał się w tancerce z cyrku i uciekł w ślad za nią z domu, pracując między innymi jako clown i iluzjonista, by wreszcie zostać reżyserem teatru varieté w Nowym Jorku. Poznanie podczas jednego ze spektakli znakomitego reżysera Davida Warka Griffitha sprawiło, iż zainteresował się filmem, asystując wielkiemu twórcy. Wystąpił też jako aktor w słynnej Nietolerancji (Intolerance, 1916).

Jako reżyser Tod Browning debiutował w 1917 roku filmem Jim Bludso, ale dopiero po kolejnych 25 prawie niezauważonych filmach osiągnął sukces, realizując w 1925 roku The Unholy Three (Niesamowita trójka), film opowiadający o trzech pracownikach cyrku, zrealizowany w typowym dla swego twórcy stylu, łączącym fantastykę, tajemniczość i grozę. Na sukces filmu w dużej mierze wpłynęła kreacja głównego wykonawcy, Lona Chaneya, wielkiej gwiazdy kina niemego. Ich współpraca zaowocowała następnymi dziewięcioma filmami, wśród nich The Black Bird (Czarny ptak, 1926), The Road to Mandalay (1927) i West of Zanzibar (1928), które były reklamowane jako makabryczne dreszczowce i przyniosły Browningowi sławę, chociaż tak naprawdę w opinii krytyki były zwykłymi melodramatami.

Lon Chaney miał być także głównym wykonawcą w sztandarowym dziele Toda Browninga Dracula (Książę Dracula, 1931), ale na przeszkodzie stanęła przedwczesna śmierć aktora w 1930 roku. Browning zaangażował Węgra Belę Lugosi, który występował w teatrach na Broadwayu. Powstało dzieło, będące dzisiaj klasykiem kina grozy, które przyniosło sławę zarówno wykonawcy, jak i reżyserowi. Zdaniem krytyki Browning swój sukces zawdzięczał przede wszystkim znakomitemu aktorstwu Lugosi. W Draculi można znaleźć wszystkie cechy talentu reżysera, ale także jego braki. Sceny otwierające film są znakomite, ale kiedy akcja przenosi się do Anglii, film razi sztuczną teatralnością. Niemniej to właśnie Tod Browning stworzył gatunek cieszący się do dziś wielkim powodzeniem a jego bohater, książę Dracula, maszeruje triumfalnie przez ekrany świata w niezliczonych filmowych wersjach.

Następnym znaczącym dziełem reżysera był zrealizowany w 1932 roku film Freaks (Dziwolągi), powracający do cyrkowych doświadczeń twórcy. Zakazany przez ponad 30 lat, zdaniem ówczesnej krytyki jeden z najbardziej chorych i zwyrodniałych obrazów w historii kina, opowiadał o europejskim objazdowym „teatrze osobliwości”, którego aktorzy są ludźmi okaleczonymi i zdeformowanymi. W filmie wystąpili prawdziwi członkowie takich osobliwych trup teatralnych. Wbrew opiniom współczesnych było to dzieło niezwykłe, o którym Andrzej Kołodyński w swojej książce „Seans z wampirem” pisał: Browning ze zrozumieniem pochyla się nad kalekimi ludźmi cyrku: to „normalni”, imponujący fizycznym pięknem bohaterowie robią wrażenie pozbawionych człowieczeństwa. Paradoksalnie świat „dziwolągów” wydaje się zwykły i naturalny: jest światem, do którego należymy także my, widzowie.

Powrotem do kina grozy (ponownie z udziałem Beli Lugosi) był Mark of the Vampire (Znak wampira, 1935) i The Devil-Doll (Diabelska lalka, 1936) z Lionelem Barrymore, filmy dźwiękowe, uznane przez krytykę za najlepsze osiągnięcia reżyserskie twórcy, niesłusznie przyćmione sławą poprzedników.
Jednak stopniowo Tod Browning tracił w opinii krytyki pozycję reżysera wysokiej klasy, by wreszcie po zrealizowaniu w 1939 roku filmu Miracles for Sale (Cuda na sprzedaż) wycofać się z twórczej pracy.

W ciągu lat swojej kariery twórca zrealizował 63 filmy. Ma swoją gwiazdę na hollywoodzkim Bulwarze Sław. W 1948 roku Directors Guild of America wręczyło mu nagrodę za całokształt osiągnięć.

Tod Browning zmarł 6 października 1962 roku w Santa Monica w Kalifornii. [Filmoteka Narodowa]