Recenzja filmu

Wichry Kołymy (2009)

Z filmu Marleen Gorris wieje przede wszystkim nudą. Holenderska reżyserka wzięła na warsztat wspomnienia Eugenii Ginzburg – wzorowej komunistki, która w 1937 roku została oskarżona o zdradę narodu radzieckiego i zesłana do obozu pracy Kołyma. Z materiału wyjściowego można było wykroić kawał mocnego kina psychologicznego, w którym doświadczenie okrucieństwa i znieczulicy systemu idzie w parze z pozbyciem się złudzeń co do dogmatu nieomylności wujka Józefa S. Gorris starała się, jak mogła, ale ostatecznie wyszedł jej poprawny film, który można puszczać w publicznej telewizji po wieczornych wiadomościach.

Szkoda, bo ekranizacja książki Ginzburg to  jedna z niewielu wysokobudżetowych fabuł rozgrywających się w mroźnym piekle gułagów. Zachodnie kino wstydliwie pomija zbrodnie stalinizmu, skupiając się raczej na wrednych nazistach. Tymczasem oba totalitaryzmy w takim samym stopniu do perfekcji doprowadziły mechanizm miażdżenia jednostek. Literatura na ten temat  pisana była zazwyczaj przez mężczyzn (Sołżenicyn, Herling-Grudziński). Kobiecy punkt widzenia zaprezentowany przez Ginzburg w "Stromej ścianie" poszerza znacząco ten przerażający obraz.

Gorris nie umiała wykorzystać potencjału tkwiącego w pisanym pierwowzorze. W "Wichrach Kołymy" pełno jest uproszczeń i taniego melodramatyzmu. Gdy filmowa Ginzburg (dawno niewidziana Emily Watson) trafia do łagru, wcześniej czy później musi trafić na współczującego mężczyznę, z którym się zwiąże. Nie zrobi tego jednak z chłodnej kalkulacji (opieka mężczyzny zapewnia  nietykalność wśród zapijaczonych żołdaków)  czy zwyczajnej potrzeby bliskości. W grę może wchodzić wyłącznie wielka miłość, choć potrzeba czasu, by ją sobie uświadomić. Watson gra swoją postać w sposób przerysowany, jakby parodiowała swoją kreację męczennicy z "Przełamując fale" Larsa Von Triera.  A gdzie półcienie lub chociaż odrobina dwuznaczności? Portrety psychologiczne wykuto tu chyba za pomocą kilofa górniczego.

Film Gorris jest solenny, sztampowy i niemalże wyprany z emocji. Sceny w zamierzeniu szokujące (gwałty, samobójstwa, wielki głód) podawane są w takim samym miarowym tempie wolnego marszu. Jeśli coś się tu broni, to przede wszystkim strona realizacyjna, w tym zdjęcia Arkadiusza Tomiaka i muzyka Włodzimierza Pawlika. Jak dla mnie jest to jednak za mało, by wydawać kasę na bilet. Widzom proponowałbym raczej sięgnąć po książkę Ginzburg. Robi znacznie większe wrażenie.