Recenzja filmu

Postrzyżyny (1980)

Szóstego lutego 1882 roku we wsi Konice niedaleko Prošějova na Morawach ślub zawierają wędrowny słodownik Franciszek Hrabal oraz Josefa Otavová. Dwudziestego trzeciego sierpnia tegoż roku w domu numer sto dziewięćdziesiąt pięć w Konicach przyszedł na świat Josef Hrabal, późniejszy stryj Pepin. Siedemnastego listopada 1889 roku małżeństwu Hrabal rodzi się czwarte po Josefie, Adolfie i Marii dziecko - František, ojczym Bohumila Hrabala. Dwudziestego ósmego marca 1914 roku w miejscowości Židenice (dziś dzielnica Brna) w domu numer czterdzieści siedem urodził się Marii Kilian syn Bohumil. W dokumentach zapisano: ojciec nieznany. Siódmego lutego 1916 roku František Hrabal wziął ślub z Marią Kilian, tym samym został ojcem i dał nazwisko przyszłemu pisarzowi Bohumilowi Hrabalowi. Bohumil poznał swojego przybranego wuja Josefa (stryjka Pepina), gdy ten przyjechał do swojego brata do Nymburka na dwa tygodnie. Został tam już całe życie. Podjął pracę w miejscowym browarze, należącym do ojczyma pisarza, Františka. Z zawodu był szewcem, walczył na frontach pierwszej wojny światowej w armii austriackiej. Stryj nie mówił, lecz wrzeszczał, wykrzykiwał każde słowo. Hrabal wspomina o tym, jak Pepin zaczarował kiedyś cały przedział pociągu. Podróżujący zebrali się wokół opowiadającego stryjka, pociąg zaś w międzyczasie dojechał do Ołomuńca, gdzie miał stację końcową. Jeszcze przez godzinę stali na bocznicy, wsłuchując się w opowiadane przez niego historie. W filmie Jířego Menzla z 1983 roku, podobnie jak w wydanej po raz pierwszy w podziemnym wydawnictwie Petlice lat 9 lat wcześniej (1974) książce Bohumila jest nieco inaczej. Nie bez znaczenia jednak pozostaje fakt, że filmowy (a przede wszystkim książkowy) Pepin posiada swój rzeczywisty pierwowzór. Pepin to król pábiteli, ludzi, którzy bawią się słowem, wymyślają pół prawdziwe, pół zmyślone historie, czarują słowem. Pábitel to człowiek, który nie posiada wykształcenia, jest przeciwieństwem intelektualisty. Nikt go nie zauważa. Niczego nie posiada, nie interesują go rzeczy, tylko ludzie. Dla literatury i filmu jest tym cenniejszy, że - nawet tego nie wiedząc - wypowiada myśli największych filozofów. Josef Hrabal (pierwowzór stryjka Pepina) po raz pierwszy pojawił się w twórczości Bohumila Hrabala w opowiadaniu Utrpení starého Werthera (Cierpienia starego Wertera). Utwór ten powstawał w 1949 roku, w czasie gdy Bohumil mieszkał w Pradze w wynajętym mieszkaniu, do którego Josef przyjeżdżał z Nymburka. Zawsze z butelką rumu lub gorzkiej wódki żołądkowej. Podczas odwiedzin opowiadał mu - nawet po kilka razy te same - krótkie historie. Zawsze z przejęciem i ogromną ochotą. Hrabal zapisywał je na pożyczonej maszynie do pisania (niektóre z były nagrywane na taśmie magnetofonowej). "Postrzyżyny" to film głęboko sentymentalny. Jest wołaniem, zarówno Hrabala, jak i Menzla, o powrót do czasów, w których żył Pepin. Zarówno film, jak i książka (choć jestem zwolennikiem tezy, że adaptacja jest odmienny dziełem od utworu, z którego się wywodzi) to najpiękniejszy - w wypadku filmu nawet nieco przesłodzony - hołd oddany piwu, kobiecym włosom i jedzeniu oraz poemat na cześć ludzi takich, jakim był stryj Pepin (znakomita rola Jaromíra Hanzlíka). Tytułowe "Postrzyżyny" to przecież symboliczny koniec tego okresu. Nie będzie już pięknych włosów Maryški (Magda Vášáryová) a Pepina zastąpi radio. Film Menzla to również rodzaju powrót do tradycji czeskiej nowej fali (w przypadku Menzla to również powrót do adaptacji prozy Bohumila Hrabala), po dużo słabszym okresie lat siedemdziesiątych, okresie normalizacji, w którym, nawet, jeśli powstawały dzieła wartościowe, to były ona odkładane głęboko na półki archiwów. To powrót o tyle udany, o ile udało się Menzlowi oddać hrabalowski klimat opowieści.