Recenzja wyd. DVD filmu

Uczeń szatana (1998)

Kiedy pierwszy raz usłyszałem o filmie Bryana Singera, nasunęło mi się skojarzenie ze świetną książką Kazimierza Moczarskiego pod tytułem "Rozmowy z katem". Tym, co łączy oba dzieła, jest temat. Natomiast tym, co je dzieli najbardziej, jest kontekst, w jakim powstały.

"Rozmowy z katem" napisało życie. Tytułowy zbrodniarz, Jürgen Stroop, jest człowiekiem cechującym się relatywizmem moralnym, człowiekiem zimnym i pysznym, tchórzliwym i prostym, niemniej jednak jest człowiekiem. W trakcie lektury pamiętamy o tym przez cały czas, wnikamy w jego osobowość i niekiedy mierzymy się z jego życiowymi wyborami. Scenariusz na podstawie opowiadania Stephena Kinga napisany został z perspektywy czasu i miejsca, przez człowieka, który, jak się zdaje, o nazistowskim państwie wie tyle, ile przeczytał w szkolnych podręcznikach. Filmowy Kurt Dussander (Ian McKellen) zdaje się być czystym złem. Reżyser nie stara się wniknąć w jego osobowość, nie ukazuje nam motywów jego działań, a czasem zdaje się wręcz wskazywać palcem i krzyczeć: "Oto jest zło". Cała tajemniczość Dussandera kryje się w fakcie, że jest to ukrywający swoją tożsamość zbrodniarz. Poza tym jest to postać jednowymiarowa, monotonna i wręcz nudna, którą ratuje jedynie to, jak wspaniale zagrał ją McKallen.

Takie przedstawienie postaci mogłoby być uzasadnione w momencie, gdyby stanowiło kontrast dla głównego bohatera, jakim jest Todd Bowden, grany przez Brada Renfro. Todd wypada jednak jeszcze gorzej niż Dussander. Prawdopodobnie film miał ukazać przemianę dobrego chłopca w wyrachowanego faceta, moim zdaniem jednak twórcom to się nie udało. Przemiana Todda ukazana jest powierzchownie. Nie ma on żadnych wątpliwości, żadnych wyrzutów sumienia, a jedynie dziwne sny, które, jak się wydaje, fascynują go i jeszcze bardziej zbliżają do zbrodniarza. On nie wnika w zło powoli, niechętnie, powodowany zdrożną ciekawością. On rzuca się w nie od pierwszego spotkania z Dussanderem, jakby przez całe życie wyczekiwał tej sposobności. Ponadto świetna rola McKallena staje się paradoksalnie najgorszym, co się temu filmowi mogło przytrafić. Spycha on przeciętnego w tym filmie Brada Renfro na drugi plan, co powoduje, że relacje Todd – koledzy, Todd – rodzina, Todd – dziewczyna zdają się ledwie zarysowane, a czasem wręcz zbędne. McKallen koncentruje uwagę widza na postaci Dussandera, która jest moim zdaniem źle napisana. W efekcie najciekawszą sceną filmu jest, w moim odczuciu, rozpoznanie Dussandera przez byłego więźnia obozu, a więc ta, w której nie ma głównego bohatera.

Zasiadając do seansu "Ucznia szatana", miałem nadzieję zobaczyć film będący swoistym studium osobowości zbrodniarza lub narzędzi indoktrynacji młodego umysłu. Dostałem natomiast nieskomplikowaną historię i nieciekawych bohaterów w niezłej oprawie. Zdjęcia bowiem oraz muzyka dają namiastkę tego, czym ten film być powinien. Reżyser mnie rozczarował. Spodziewałem się więcej po kimś, kto wyreżyserował "Podejrzanych". Wszystko to sprawia, że film można obejrzeć, choć nie jest to dzieło, do którego wrócę lub które z czystym sumieniem mógłbym polecić znajomym. Ot, jeszcze jeden sposób na spędzenie wieczoru.

Jestem w stanie uwierzyć, że dla większości Amerykanów jest to film cenny, przypominający o tym, że na świecie istnieje prawdziwe zło, odmienne od tego znanego z komiksowych stronic. Obawiam się jednak, że temat został potraktowany zbyt płytko i film nie tylko go nie wyczerpuje, ale nawet w niego nie wnika. Obraz każe nam potępiać ludzi złych za to, że są źli, bez wnikania w ich motywację i owego zła genezę, nie zaś za to, że będąc ludźmi, to zło wybrali.