Recenzja filmu

Poważny człowiek (2009)

Oglądanie filmów Ethana i Joela Coenów jest dla mnie jak smakowanie wyśmienitego wina, którego każdy łyk celebruje się, delektując wyjątkową chwilą. Ich fanem jestem od niedawna, przyznaję nawet, że po obejrzeniu "To nie jest kraj dla starych ludzi" miałem wrażenie, że obejrzałem kiepski film o niczym. Jednak dopiero spotkanie z "Fargo" odmieniło moje spojrzenie na ich twórczość i było niejako katalizatorem narodzin mojego zamiłowania do kina autorstwa braci z prowincjonalnego stanu Minnesota.

W twórczości braci Coenów wyraźnie można wyróżnić linię filmów komediowych ("Ladykillers, czyli zabójczy kwintet", "Okrucieństwo nie do przyjęcia" czy "Tajne przez poufne") oraz linię bardziej dramatyczną ("Śmiertelnie proste", "Fargo" lub "To nie jest kraj dla starych ludzi"). Ich filmy łączy charakterystyczny czarny humor, wyraziste postaci, zwykle życiowi nieudacznicy oraz celowe, mające postmodernistyczny charakter przetwarzanie znanych wątków z różnych dziedzin kultury. Bracia, wychowani głównie na telewizji, którą, dla zabicia nudy, oglądali niemal bez przerwy, doskonale umieją operować popkulturowymi nawiązaniami, czasem nawet bez dokładnej znajomości pierwowzoru, co ociera się wręcz o ignorancję.

Najnowszy obraz duetu, zaliczający się do pierwszej z wymienionych powyżej kategorii, to trawestacja biblijnej opowieści o Hiobie, który pada ofiarą zakładu Boga z Szatanem. Zakład dotyczy tego, czy mimo zesłanych nieszczęść Hiob zachowa swoją wiarę. Biedny śmiertelnik poddany zostaje wielu próbom. Mimo chwil zwątpienia nie traci wiary, za co zostaje przez Boga sowicie nagrodzony. W filmie braci Coenów, odpowiednikiem Hioba jest Larry Gopnik (Stuhlbarg), niewyróżniający się niczym nauczyciel fizyki. Główny bohater to żyjący pod koniec lat 60. XX wieku członek społeczności żydowskiej, i jak sam siebie określa, tytułowy poważny człowiek. Gdy na głowę Larry'ego nagle zwalają się liczne problemy (rozwód, choroba brata, zatarg z sąsiadem itd.), zgodnie z żydowską tradycją zwraca się o pomoc, do uznawanych za niekwestionowane autorytety rabinów. Zamiast na jednego z nich, trafia na młokosowatego zastępcę. Drugi z mędrców okazuje się nieosiągalny, trzeci uracza Larry'ego z pozoru bezsensowną historią z morałem, który okazuje się być jednym z przesłań całego filmu (o tym dalej). Po tych wizytach bohater wydaje się jeszcze bardziej zagubiony. W swej bezsilności poddaje się okrutnemu losowi, który sprawi mu jeszcze niejedną niespodziankę.
Film jest naszpikowany odniesieniami do Biblii (wątek Hioba i tornada, z którego przemawiał do niego Pan, atrakcyjna sąsiadka, która uwodzi Larry'ego niczym Batszeba króla Dawida, czy przywołany tytuł płyty Santany "Abraxas", który może oznaczać samego Boga).

Ważnym kluczem do interpretacji filmu jest słynny paradoks kota Schrödingera oraz zasada nieoznaczoności Heisenberga. Przesłaniem pierwszego jest to, że pewne rzeczy czy sytuacje mogą być nieokreślone i dopóki nie pozna się ich pełnego znaczenia można je różnie interpretować. Druga mówi natomiast o tym, że im dokładniej próbuje się coś zbadać, tym bardziej się to wymyka racjonalnej ocenie. Te ważkie dla współczesnego postrzegania świata spostrzeżenia mogą się okazać pomocą do właściwego odczytania wątków filmu. Bardzo pomocna w zrozumieniu przesłania filmu okazuje się również znana piosenka zespołu Jefferson Airplane "Somebody to love", będąca swoistą klamrą spinającą utwór, przywołaną na początku i końcu. Według jej autorów, jest ona pochwałą miłości ofiarowanej innym jako remedium na zło i fałsz, którym wypełniony jest dzisiejszy świat. To wezwanie wydaje się być bardzo zbieżne z, na pierwszy rzut oka bezsensownym, przesłaniem opowieści przytoczonej Larry'emu przez jednego z rabinów. Ofiarowanie się innym, zatracenie w czynieniu dobra mimo przeciwności losu ma pomóc człowiekowi zrozumieć sens cierpienia a dzięki temu życia. W podobnym duchu pozostaje motto filmu przypisywane Rashiemu, który był znanym żydowskim komentatorem Biblii. Co ciekawe, trafi na manowce ten, kto wkładu do znaczenia filmu będzie się doszukiwał w początkowej, jakże groteskowej scenie. Obaj bracia wielokrotnie w wywiadach podkreślali, że nie ma ona żadnego znaczenia dla znaczenia utworu, miała natomiast wprowadzić widzów w odpowiedni nastrój do odbioru reszty filmu.

Nowy film braci Coenów serwuje wielbicielom ich twórczości to, co dla nich typowe, w tym przewrotny czarny humor, nietuzinkowe postaci zwykłych ludzi, zahaczające o fetyszyzm umiłowanie detalu oraz charakterystyczną ścieżkę dźwiękową kojarzącą się z kultowym już "Fargo". Choć w tym przypadku bracia zrezygnowali z zatrudnienia znanych aktorów, z którymi często do tej pory współpracowali, to wśród bohaterów obrazu zobaczymy twarze nieodparcie kojarzące się z m.in. George'em Clooneyem czy Johnem Turturro.

Na koniec warto wspomnieć o tym, że film zdobył wiele nagród na międzynarodowych festiwalach filmowych oraz był nominowany do Oscara za scenariusz oryginalny oraz w kategorii najlepszego filmu roku. Pozycja obowiązkowa, nie tylko dla wielbicieli kina braci Coenów.