Recenzja filmu

Crash: Niebezpieczne pożądanie (1996)

David Cronenbergnigdy nie bał się ryzyka w kinie, co więcej chętnie to ryzyko podejmuje.
Wiąże się ono między innymi z udanymi próbami ekranizowania powieści wydających się niemożliwe do przeniesienia na język filmowy. Tak było chociażby w przypadku Nierozłącznych" czy "Nagiego lunchu".

"Crash: Niebezpieczne pożądanie" to adaptacja powieści J.G. Ballarda, która z powodu zawartych w niej scen przemocy i seksu otaczała aura skandalu. Książka opisywała patologiczną zależność między technologią motoryzacyjną a seksualną kondycją człowieka i podobnie jak dzieło Kanadyjczyka spowodowała liczne głosy oburzenia oraz niezrozumienia ze strony odbiorców. "Crash: Niebezpieczne pożądanie" mający swoją prapremierę na festiwalu w Cannes wprawił także w niemałe zakłopotanie krytyków, zdobył jednak wyróżnienie tamtejszego jury.

Na pierwszy plan obrazu wysuwa się zblazowane małżeństwo Ballardów (nazwisko identyczne jak u autora powieści), Jamesa i Catherine. Notoryczne zdrady, które są umowne, sprawiają, że ich współżycie jeszcze egzystuje. Przełom w ich relacjach następuje podczas groźnej kolizji samochodowej Jamesa. Poznaje on Helen, drugą ofiarę wypadku, podczas którego jej mąż zginął na miejscu. Za pośrednictwem kobiety, Ballard poznaje Vaughana, człowieka ogarniętego obsesyjną fascynacją wypadków samochodowych ze skutkiem śmiertelnym i zajmującym się rekonstrukcją katastrof drogowych słynnych osób. James, Helen Catherine stopniowo wkraczają w jego świat, dochodząc do punktu, z którego nie ma już powrotu.

Początkowo David Cronenberg wcale nie był zainteresowany ekranizacją powieści Ballarda - twierdził, że jest drażniąca. Kiedy dokończył lekturę, błyskawicznie zmienił decyzję. Nic dziwnego. Problematyka książki jest przecież bardzo zbieżna z treścią i przekazem filmów Kanadyjczyka, np. destrukcyjny wpływ technologii na cielesność i psychikę człowieka. Tak jest i w tym przypadku.

Motywem przewodnim "Crash" są zatem wypadki samochodowe, które z jednej strony oznaczają zniszczenie, z drugiej zaś mentalność seksualnego odrodzenia. Taką teorię przyjmują bohaterowie filmu, wyalienowani w świecie zmechanizowanym, w którym intymność kontaktów międzyludzkich zdaje się całkowicie zanikać. Jedyną możliwością odnowy jest szukanie nowych doznań, coraz bardziej ekstremalnych przekraczaniem wszelkich barier i granic. Tylko w ten sposób można odzyskać relacje, poprzez przeżycie wstrząsu, katastrofy. Mimo tego każdy bierze udział w tych chorobliwym misterium kraks z własnych, indywidualnych pobudek. Helen straciła męża w wypadku, więc jej uczestnictwo można odebrać jako próbę powrotu do normalnego życia, pozbycia się urazu psychicznego, otrząśnięcia się z szoku. Dla Jamesa na poprawę więzi z żoną, formą regeneracji ich pożycia małżeńskiego i własnej satysfakcji. Catherine, kobieta obojętna i wypalona seksualnie odkrywa tutaj szansę na nowy, pobudzający bodziec, możliwość przeżycia czegoś ekscytującego. Jest oczywiście jeszcze Vaughan pełniący funkcję mentora i przewodnika, szalony kierowca z anormalną filozofią, dążący do kraksy ostatecznej, będącej dla niego duchowym i seksualnym wyzwoleniem.

Niebezpieczeństwo utraty zdrowia i życia nie ma znaczenia dla bohaterów filmu "Crash".
Pogięta blacha, zniszczona karoseria, widok ofiar po wypadkach, to wszystko naturalny fetysz erotyczny, zaś ryzyko kalectwa i śmierci przyjmują formę afrodyzjaku. Rzeczywistość filmu "Crash" jest chłodna, automatyczna, pozbawiona emocji. Prowokacyjne sceny erotyczne stanowią integralną część fabuły, oznaczają jedyny odzyskany kontakt emocjonalny. Seksualność nie posiada zmysłowości, przypomina sterylną konstrukcję nowoczesnych samochodów, zaś ich wraki symbolizują wypaczoną jej istotę. Podkreśla ten fakt intrygująca muzyka Howarda Shore.

Cronenberg w zamierzony sposób przedstawia nienormalność jako zwyczajność. Niekonwencjonalność scenariusza docenili znani aktorzy:James Spader czy Holly Hunter.
Niełatwe role do zagrania przyjęły także Deborah Kara Unger oraz Rosanna Arquette , a przede wszystkim Elias Koteas. Wszyscy wymienieni zasługuję na spore uznanie za kreacje wymagające wyjątkowej śmiałości.

"Crash" jest najodważniejszym dokonaniem Cronenberga do tej pory. Jedni odebrali film jako nieestetyczną i niezdrową prowokację pełnej pustki fabularnej, drudzy trafnie odczytali przekaz reżysera i pisarza jako ostrzeżenie przed dehumanizacją stosunków społecznych we wszelkich wariantach na skutek postępu techniki i motoryzacji, która osłabia czy wręcz dezintegruje nasze potrzeby i pragnienia, nadając im zgubny kierunek. Film jest pozycją bardzo kontrowersyjną, jednakże posiadającą wyrazistą myśl egzystencjalną, którą warto odnaleźć pośród krwi, spermy, zniszczonej blachy i rozszarpanych tapicerek.