Recenzja filmu
Stalin średniowieczny
"Aleksander Newski" to kontrowersyjny film, jak większość produkcji mistrza Siergieja Eisensteina. Tworzony był w mrocznych czasach "wielkiej czystki" i w obliczu stalinowskiej obsesji wszechobecnego wroga. Zbrojenia III Rzeszy musiały zaniepokoić Stalina, skoro wysunął on armaty propagandy przeciwko Niemcom.
Narzędziem tej propagandy był m.in. film Eisensteina, w teorii opowiadający o tytułowym kniaziu ruskim, bohaterze narodowym, który władając księstwem Nowogrodu Wielkiego, skutecznie odpierał najazdy obcych państw - Szwecji (bitwa nad Newą 1240) i zakonu inflanckiego (bitwa na jeziorze Pejpus 1242).
Pierwsze kadry "Aleksandra Newskiego" są wstrząsające. Spustoszona ziemia ruska, gdzieniegdzie szczątki ludzkie - wynik niszczycielskiego najazdu Tatarów. Sam Aleksander (pełen charyzmy Nikołaj Czerkasow) w filmie okazuje się nie rządzić w nowogrodzkim pałacu - zajmuje się rybołówstwem i dyplomatycznie przegania konwój z chanem tatarskim, gnębiący wioskę rybacką.
Taka profesja głównego bohatera ma swoje propagandowe uzasadnienie - według kanonu socrealistycznego prosty człowiek miał stawać do braterskiej walki o chwałę narodu. Aleksander, wbrew bojarom rządzącym Nowogrodem, staje na czele ludowej kampanii obronnej przeciwko nowemu zagrożeniu - Krzyżakom (znaczne uproszczenie - w czasach, w których toczy się akcja filmu, Zakon Krzyżacki dopiero walczył o Prusy; prawdziwym przeciwnikiem byli rycerze zakonu inflanckiego).
Powód jest bez precedensu: Krzyżacy pod wodzą wielkiego mistrza von Bolka (Władimir Jerszow) spustoszyli okrutnie Psków. Drastyczność obrazu zniszczenia podkreśla iluzyjna scena palenia dzieci (mistrzowskie zdjęcia). Teraz podążają na Nowogród. W obliczu zagrożenia całe księstwo mobilizuje się i wyrusza na obronę miasta.
Oprócz wątku walki rusko-krzyżackiej pod przywództwem Aleksandra istnieją w filmie jeszcze dwa: wątek rywalizacji dwóch przyjaciół - Wasylija Busłaja (Nikołaj Ochłopkow) i Gawryła Oleksycza (Andriej Abrikosow) o rękę pięknej Olgi Daniłowny (Wiera Iwaszowa); oraz wątek zemsty mieszkanki Pskowa Wasylisy (Aleksandra Daniłowa) na zabójcach jej ojca. Łagodzą one patetyczny charakter filmu.
Nawiązanie do sytuacji politycznej w okresie powstawania filmu jest jasne - Krzyżacy to hitlerowcy, zaś Aleksander uosabia Stalina - "dzielnego" męża, "wybitnego" wodza, który poprowadzi "brać sowiecką" na walkę z wrogiem.
Jednak najważniejszą rolę odgrywa w "Aleksandrze Newskim" kulminacyjna sekwencja bitwy na zamarzniętym jeziorze Pejpus. Pełna rozmachu, wzbogacona pełną dramatyzmu muzyką Siergieja Prokofiewa, mistrzowsko zmontowana (zapadnięcie się lodu pod rycerzami Zakonu!), stawia film w granicach arcydzieła. Tym bardziej, że sam film, jak na ironię - przynajmniej na początku II wojny światowej - nie spełnił swej roli propagandowej z powodu podpisania przez Stalina paktu Ribbentrop-Mołotow. Dopiero po rozpętaniu Wielkiej Wojny Ojczyźnianej jego emisja była jak najbardziej na miejscu.
Narzędziem tej propagandy był m.in. film Eisensteina, w teorii opowiadający o tytułowym kniaziu ruskim, bohaterze narodowym, który władając księstwem Nowogrodu Wielkiego, skutecznie odpierał najazdy obcych państw - Szwecji (bitwa nad Newą 1240) i zakonu inflanckiego (bitwa na jeziorze Pejpus 1242).
Pierwsze kadry "Aleksandra Newskiego" są wstrząsające. Spustoszona ziemia ruska, gdzieniegdzie szczątki ludzkie - wynik niszczycielskiego najazdu Tatarów. Sam Aleksander (pełen charyzmy Nikołaj Czerkasow) w filmie okazuje się nie rządzić w nowogrodzkim pałacu - zajmuje się rybołówstwem i dyplomatycznie przegania konwój z chanem tatarskim, gnębiący wioskę rybacką.
Taka profesja głównego bohatera ma swoje propagandowe uzasadnienie - według kanonu socrealistycznego prosty człowiek miał stawać do braterskiej walki o chwałę narodu. Aleksander, wbrew bojarom rządzącym Nowogrodem, staje na czele ludowej kampanii obronnej przeciwko nowemu zagrożeniu - Krzyżakom (znaczne uproszczenie - w czasach, w których toczy się akcja filmu, Zakon Krzyżacki dopiero walczył o Prusy; prawdziwym przeciwnikiem byli rycerze zakonu inflanckiego).
Powód jest bez precedensu: Krzyżacy pod wodzą wielkiego mistrza von Bolka (Władimir Jerszow) spustoszyli okrutnie Psków. Drastyczność obrazu zniszczenia podkreśla iluzyjna scena palenia dzieci (mistrzowskie zdjęcia). Teraz podążają na Nowogród. W obliczu zagrożenia całe księstwo mobilizuje się i wyrusza na obronę miasta.
Oprócz wątku walki rusko-krzyżackiej pod przywództwem Aleksandra istnieją w filmie jeszcze dwa: wątek rywalizacji dwóch przyjaciół - Wasylija Busłaja (Nikołaj Ochłopkow) i Gawryła Oleksycza (Andriej Abrikosow) o rękę pięknej Olgi Daniłowny (Wiera Iwaszowa); oraz wątek zemsty mieszkanki Pskowa Wasylisy (Aleksandra Daniłowa) na zabójcach jej ojca. Łagodzą one patetyczny charakter filmu.
Nawiązanie do sytuacji politycznej w okresie powstawania filmu jest jasne - Krzyżacy to hitlerowcy, zaś Aleksander uosabia Stalina - "dzielnego" męża, "wybitnego" wodza, który poprowadzi "brać sowiecką" na walkę z wrogiem.
Jednak najważniejszą rolę odgrywa w "Aleksandrze Newskim" kulminacyjna sekwencja bitwy na zamarzniętym jeziorze Pejpus. Pełna rozmachu, wzbogacona pełną dramatyzmu muzyką Siergieja Prokofiewa, mistrzowsko zmontowana (zapadnięcie się lodu pod rycerzami Zakonu!), stawia film w granicach arcydzieła. Tym bardziej, że sam film, jak na ironię - przynajmniej na początku II wojny światowej - nie spełnił swej roli propagandowej z powodu podpisania przez Stalina paktu Ribbentrop-Mołotow. Dopiero po rozpętaniu Wielkiej Wojny Ojczyźnianej jego emisja była jak najbardziej na miejscu.
Czy uznajesz tę recenzję za pomocną?
Pobierz aplikację Filmwebu!
Odkryj świat filmu w zasięgu Twojej ręki! Oglądaj, oceniaj i dziel się swoimi ulubionymi produkcjami z przyjaciółmi.
