METAL I LIŚĆ
John Boorman w "Excaliburze" bierze na warsztat Thomasa Malory i jego "La Morte Darthur" - tę chyba najbardziej chwytną literacko i najbardziej znaną przeróbkę mitu arturiańskiego. Gdybym był krytykiem i musiał kierować się obiektywizmem, film musiałbym ocenić nisko - rozmach i epika, sygnalizowane początkiem, rychło przycichają i zatracają się. Okrojenie i spłaszczenie wątków i postaci owocuje małą siłą przekonywania, sztucznością zachowań bohaterów i słabiuteńkim dramatyzmem akcji. Brak znanych, charyzmatycznych aktorów (budżet?) również daje się filmowi we znaki. Jeśli zaś rolę gwiazdy miał pełnić Nicol Williamson - Merlin - to nie wyszło, całkiem nie wyszło. Ale ja nie jestem krytykiem i mogę być subiektywny. Ja lubię "Excalibura". Lubię za to, za co powinno się lubić film - za obraz. Boorman, tak jak Milius, wyczuwa ducha fantasy i głęboki, archetypiczny sens celtyckiej legendy i jej przesłanie - i pokazuje to obrazem. Głęboko symbolicznym i pięknym. Magicznym.
"Excalibur" to film o zieleni i stali. O tym, co odchodzi i o tym, co nadchodzi. W pierwszych scenach zieleni nie ma - jest ciemność i chaos, ogień i krew. Brytania pozbawiona jest króla - kraj cierpi. Żelazo zbroi i oręża mordujących się nawzajem rycerzy Utera Pendragona i Gorloisa z Kornwalii nie rozjaśnia mroku, lecz jeszcze bardziej go pogłębia. Metal to gwałt, zadawany naturze - w akcie tak namiętnym i brutalnym, jak ten, w którym Uter, w pełnej zbroi, posiada nagą Igernę w czerwonej od ognia komnacie zamku Tintagel.
W mrokach Chaosu błyska promień oślepiającej jasności. To Excalibur, to nadzieja. To Artur, który jednoczy kraj przy pomocy przyodzianych w jasne zbroje rycerzy Okrągłego Stołu. Najszlachetniejszy z tych rycerzy, prawdziwy chevalier sans peur et sans reproche, to Lancelot z Jeziora - i jego zbroja jest najjaśniejsza, błyszczy jak lustro. Lancelot jest świetlany, nieskazitelny. A dookoła Camelotu zieleń - bogata, soczysta, głęboka zieleń...
Nieskazitelny Lancelot i Ginewra, nadzy, łączą się miłośnie wśród pierwotnej, dzikiej, zielonej puszczy. Excalibur, którym zdradzony przez żonę i wasala-przyjaciela Artur zamierza się na uśpionych, zmęczonych miłością kochanków, błyska groźną, morderczą jasnością Chaosu. Metal znowu ma stać się tym, czym był za czasów Utera Pendragona - symbolem zbrodni i gwałtu. A czymś takim Excalibur być wszak nie może! Pęka legendarna, tak istotna dla mitologii celtyckiej więź, jedność króla i kraju. Zapada złowrogi mrok. Artur popada w chorobę i apatię - a wraz z nim choruje i cierpi kraj. Soczysta, bogata zieleń zamienia się w spustoszone, spopielałe, zasnute dymami uroczysko, w istną Ziemię Jałową, którą przemierzają rycerze w poszukiwaniu Graala. Rycerze, których zbroje tracą nieskazitelny, lustrzany blask - pokrywa je błoto, rdza i brud. Rozpraszającego mrok Graala odnajduje wreszcie Percival, ale by móc go dotknąć, musi - symbolicznie - pozbyć się skalanej zbroi w oczyszczającym geście, musi stanąć nagi przed Cudownym Kielichem.
Po Ziemi Jałowej szaleje Mordred, owoc grzesznego związku, pretendent, przyszły król, symbol Nowego. Ale to Nowe jest dla konającego kraju nadzieją fałszywą - tak, jak zdradziecko fałszywa jest piękna, lśniąca, złota zbroja Mordreda i jego uśmiechnięta maska. Artur dotyka Graala i budzi się z apatii - zagrożony Chaosem kraj wzywa swego króla. Rycerze Okrągłego Stołu jeszcze raz - ostatni raz - przywdziewają połyskliwe zbroje, blask wypolerowanej stali rozjaśnia mroki. Schorowana Natura ożywa na moment, w niezapomnianej scenie przejazdu wśród kwitnących, sypiących śnieżnobiałym kwieciem jabłoni. Ale my wiemy, że jabłonie nie kwitną, lecz przekwitają. Bo rycerze spieszą na pola Camlann, na Ostatnią Bitwę. Zbroje znowu utracą połysk - zmatowi je krew, przelana w walce ojca z synem. Nad wrzosowiskami Camlann zachodzi krwawe słońce. Excalibur, promień nadziei, teraz zbroczony i matowy, znika w oczyszczającej wodzie Jeziora. Coś się kończy. Artur odpływa w mgłę, w dal, ku wyspie Avalon...
Lubię "Excalibura". Bo lubię dobrą fantasy.


Jak wyżej:-)