David Lean I

David Lean urodził się w Croydon (Anglia, Wielka Brytania) 25 marca 1908 roku jako syn Francisa Williama le Blount Leana i Heleny Tangye (bratanicy sir Richarda Trevitchika Tangye). Jego rodzice byli kwakrami i młody David został wysłany do Leighton Park School w Reading. Ciekawostką jest, że jego młodszy brat, Edward Tangye Lean, był jednym z założycieli towarzystwa Inklingów do którego należeli choćby J.R.R. Tolkien czy C.S. Lewis.

Karierę w filmie Lean zaczynał od samego dołu, jako osoba trzymająca klaps. Na początku lat 30. dość wyraźnie jednak awansował i zajmował się montażem obrazów krótkometrażowych, w tym produkowanych przez Gaumont Pictures i Movietone. Do filmu pełnometrażowego dostał się dzięki "Freedom of the Seas" z 1934 i "Nie odchodź ode mnie" z 1935 roku. Wkrótce powierzano mu już duże projekty i jako montażysta może się pochwalić takimi filmami jak "Pigmalion" czy "Jeden z naszych samolotów zaginął". W 1942 roku Lean po raz pierwszy stanął też za kamerą. Razem z Noelem Cowardem wyreżyserował (a sam również zmontował) brytyjski wojenny klasyk "Nasz okręt". Ich związek na tym się nie skończył. Zachęcony przez Cowarda Lean razem z producentem Anthonym Havelockiem-Allanem i operatorem Ronaldem Neamem założył kompanię Cineguild. Pierwsze trzy filmy tej wytwórni to adaptacje sztuk Cowarda - "Ta szczęśliwa rasa", "Seans" i przede wszystkim "Spotkanie". Ten skromny melodramat to pierwszy duży sukces Leana dzięki któremu przynajmniej na Wyspach był już reżyserem znanym i rozpoznawanym.

Następne dwa filmy jeszcze umocniły pozycję reżysera. Tym razem Lean i jego partnerzy postanowili zaadaptować samego Dickensa i stworzyli dwie bardzo wysmakowane adaptacje - "Wielkie nadzieje" i "Olivera Twista". Obrazy te do dziś należą do najlepszych filmów brytyjskich, od nich zaczęła się również współpraca Leana z Alekiem Guinnessem. Reżyser nakręcił jeszcze dwa filmy dla Cineguild, żaden z nich jednak nie odniósł dużego sukcesu. "Namiętni przyjaciele" to adaptacja opowiadania "Madeleine" H.G. Wellsa, czyli oparta na faktach historia Madeleine Smith, która zabiła swojego francuskiego kochanka. Następne dwa obrazy Lean nakręcił dla słynnego producenta Alexandra Kordy. "Bariera dźwięku" to opowieść o pilocie próbującym przekroczyć tytułową prędkość. Oprócz ciekawej fabuły produkcji warto zwrócić również uwagę na fantastyczne zdjęcia powietrzne, które już pokazują na jaką efektowność stać Leana. "Wybór Hobsona" z kolei to pierwszorzędna komedia ze znakomitą rolą Charlesa Laughtona.

Następny film Leana - "Urlop w Wenecji" - zaważył na dalszym rozwoju jego kariery. Obraz był współfinansowany przez United Artists co oznaczało przede wszystkim dużo większy budżet. Był też kręcony w samej Wenecji, dzięki czemu Lean mógł połączyć pracę z pasją zwiedzania. Produkcja również była dużym sukcesem kasowym i sprawiła, że Lean przestał być postacią anonimową w Stanach. Naprawdę dużą popularność przyniosły Leanowi dopiero jego wielkie epickie widowiska. Nie było to jednak takie bezproblemowe jak się wydaje. Początkowo Anglik wcale nie był rozważany jako reżyser "Mostu na rzece Kwai". Kolejni wytypowani twórcy (Ford, Welles, Wyler) wycofywali się jednak z projektu i Sam Spiegel postanowił zaryzykować i powierzyć projekt Leanowi. Obraz był kręcony bardzo długo i początkowo budził różne opinie, ale już wkrótce miało się okazać że to tylko przejściowe trudności. Film okazał się niesamowitym sukcesem kasowym, zdobył siedem Oscarów, a dziś trudno sobie wyobrazić by jakikolwiek inny reżyser potrafił tak zrozumieć fabułę tego obrazu i tak ją przedstawić.

Sukces "Mostu na rzece Kwai" pod wieloma względami przebił jeszcze "Lawrence z Arabii". Kręcony w Jordanii, Hiszpanii i Maroku obraz po dziś dzień uchodzi za film, który zdefiniował współczesne epickie kino. Wiele ujęć (choćby słynna płonąca zapałka czy spotkanie wielbłądów) po dziś dzień jest chętnie wykorzystywanych i przerabianych przez innych filmowców. Właściwie każdy element tej produkcji zapisał się złotymi zgłoskami w historii kina - fenomenalne zdjęcia Freddiego Younga, muzyka Maurica Jarre'a, kreacja Petera O'Toole'a czy scenariusz Roberta Bolta. Aż dziwne, że po takim sukcesie Lean zamilkł aż na trzy lata. Być może miał na to wpływ konflikt ze Spiegelem, który zakończył ich współpracę. Na wspieranie Leana nie brakowało jednak chętnych i jego następny film produkował Carlo Ponti (mąż Sophii Loren). Tym razem Anglik postanowił zekranizować słynnego, nagrodzonego Noblem "Doktora Żywago". Nakręcony z wielkim rozmachem romans na tle rewolucyjnej Rosji również okazał się wielkim sukcesem, ale już nie takim jak dwa poprzednie projekty Leana.

Może właśnie dlatego na kolejny projekt Anglik odważył się dopiero po pięciu latach. Wyraźnie inspirowana "Panią Bovary" "Córka Ryana" nie okazała się jednak sukcesem, a wręcz sprowadziła na Leana grad krytyki. Tak to wstrząsnęło reżyserem, że następny film nakręcił dopiero piętnaście lat później, do którego to czasu zdążył już zostać Komandorem Orderu Imperium Brytyjskiego (w 1973 roku) i szlachcicem (w 1984 roku). "Podróż do Indii" została przyjęta dużo cieplej, zarówno przez widzów, jak i krytyków, choć i tu daleko było do sukcesu najpopularniejszych filmów Anglika. Podbudowało go to jednak na tyle, że rozpoczął przygotowania do kolejnego, nie byle jakiego projektu. Tym razem Anglik chciał wziąć na warsztat samego Josepha Conrada i jego "Nostromo". Filmem byli już zainteresowani sponsorzy. Zagrać zgodzili się tacy aktorzy jak Marlon Brando, Paul Scofield, Peter O'Toole czy Anthony Quinn. Projekt przerwała jednak niespodziewana śmierć reżysera w kwietniu 1991 roku. Nie wiadomo czy nie powstało by dzieło dorównujące najlepszym osiągnięciom Anglika, a nawet je przewyższające. Mimo tego sir David Lean i tak pozostawił po sobie bogatą spuściznę, a Brytyjska Akademia Filmowa w dowód uznania uczyniła go patronem nagrody za najlepszą reżyserię.