Recenzja wyd. DVD filmu

Obsługiwałem angielskiego króla (2006)

W posłowiu do powieści "Obsługiwałem angielskiego króla" Bohumil Hrabal wyraził nadzieję, że po upływie czasu będzie mógł ponownie przejrzeć swój tekst i wydobyć z niego najlepsze fragmenty. Bądź, że zrobi to ktoś spośród jego przyjaciół. Jiři Menzel postanowił już po śmierci Hrabala zrealizować jego życzenie. Wybrał te obrazy powieści, które zachowały świeżość i przełożył je na język srebrnego ekranu. Trzeba przyznać, że udało mu się to znakomicie.
"Obsługiwałem angielskiego króla" (2006) rozpoczyna ukłon w stronę kina niemego. Nieprzypadkowo, ponieważ cała komedia utrzymana jest w groteskowym klimacie rodem z filmów Chaplina. Odpowiada to czasowi akcji filmu, rozciągającemu się od okresu dwudziestolecia międzywojennego aż po lata sześćdziesiąte. Atmosferę groteskowej komedii stwarza przede wszystkim Ivan Barnev. Wyjątkowa mimika pozwoliła bułgarskiemu aktorowi wcielić się z powodzeniem w rolę Jana Dziecię, uroczego kelnera i pracownika hotelowego. Ten niewielki wzrostem bohater za swój główny cel stawia sobie zostanie milionerem. Tym, co zbliża go stopniowo do fortuny, jest prawidłowość ujęta trafnie w humorystycznym i paradoksalnym powiedzeniu – "Moje szczęście polega na tym, że zawsze spotyka mnie jakieś nieszczęście".

Jan Dziecię jest zarówno głównym bohaterem, jak i narratorem filmu. Swoją historię opowiada z perspektywy czasu. Wspomnienia z okresu młodości, w którym bohater zmieniał miejsca pracy, secesyjne hotele, przeplatają się ze scenami z życia starszego Jana Dziecię (Oldřich Kaiser). W tych ostatnich widzimy bohatera, który po odbyciu w ramach komunistycznych represji kary więzienia, kierowany jest do przymusowej pracy na pogranicze niemieckie.

Spośród zdarzeń z młodości Jana Dziecię kulminacyjną rolę odgrywa epizod wojenny. Menzel przedstawia w nim historię miłości głównego bohatera do Niemki (Julia Jentsch). Jest to jednocześnie historia kolaboracji, ponieważ wybranka Jana Dziecię angażuje się aktywnie w ruch nazistowski. Opowiadając o wypadkach wojennych, reżyser nie traci specyficznego, groteskowego poczucia humoru. Znakomitym tego przykładem jest jednocześnie przerażająca i zabawna scena starań czesko-niemieckiej pary o potomka przy akompaniamencie muzyki Richarda Wagnera.

Film Menzla zogniskowany jest na głównym bohaterze. Nic więc zaskakującego w tym, że wymowę filmu najlepiej oddaje postawa Jana Dziecię. Nie wydaje się jednak, by najważniejszym tematem obrazu był stosunek bohatera do wydarzeń historycznych. Owszem, to istotny wątek w "Obsługiwałem angielskiego króla". Już sam tytuł mówi, prosto rzecz ujmując, o tym, że Czesi dumni są nie z tego, z nim walczyli, lecz z tego, komu służyli. Jednak to nie postawa etyczna bohatera jest w filmie kwestią pierwszoplanową. Większe znaczenie ma jego nastawienie estetyczne, które można rozpatrywać niezależnie od decyzji moralnych.

Jan Dziecię to postać obdarzona zarazem cudownym i kłopotliwym darem widzenia niezwykłości we wszystkich przejawach życia. Patrząc na świat oczami dziecka (stąd nazwisko - Dziecię) bohater nieustannie odkrywa jego piękno, ale często staje się też naiwny. Dostrzega urok w tym, co wydaje się puste, jak dążenie do jak największej fortuny, lub wątpliwe moralnie, jak małżeństwo z nazistką. Robi to jednak to w taki sposób, że całkowicie uwodzi swoim spojrzeniem na świat. I kiedy po wyjściu z więzienia przechodzi przemianę – dostrzega swoje błędy z czasów wojny, zaczyna cieszyć się tym, co proste – w dużej mierze pozostaje taki sam jak dawniej. Zachowuje swoje pełne zachwytu podejście do życia. Hrabal napisał kiedyś: "Ten świat jest piękny do obłędu. Nie, żeby takim był, ale ja go takim widzę.". To przesłanie można odnaleźć także w komedii Menzla, doskonale oddającej ducha twórczości Bohumila Hrabala.