Millennium Docs Against Gravity: 10 filmów, które musicie obejrzeć

"Florian Jurjew to ukraiński Leonardo da Vinci, który tworzył instrumenty smyczkowe i łączył siedem barw natury z siedmioma tonalnościami muzyki. Dzieciństwo przeżył z rodzicami w łagrach na dalekiej Północy. Do świata sztuki dostał się dzięki ugryzieniu kleszcza i chorobie, która zwolniła go z obowiązków wobec armii oraz państwa radzieckiego. Poznajemy go, gdy z grupą entuzjastów walczył o przyszłość swojego spodka, jednej z architektonicznych ikon Kijowa. Spodek ma stracić swoje założenie architektoniczne i stać się ozdobą największego centrum handlowego w stolicy Ukrainy. Florian założył, że musi dożyć 90 lat, bo oprócz tej walki ma też kilka innych spraw do załatwienia". Nie będziemy silić się na własny opis dokonań i planów Jurjewa, w festiwalowym katalogu znajdziecie wszystko, co powinno zachęcić Was do obejrzenia fantastycznego ukraińskiego dokumentu Oleksieja Radyńskiego.

Opowieść o seniorskim zespole tanecznym z Florydy może być doskonałą odtrutką na cringe'owe reality shows opowiadające o desperackiej walce z bezlitosnym czasem (najczęściej na bulwarach Miami bądź za wzgórzami Hollywood). Może być też po prostu ciepłą opowieścią o kolorowych ptakach, które zamieniają starość w pewnego rodzaju artystyczną konwencję. Albo po prostu kawałkiem szczerego kina, z którego czegoś się nauczymy – im jesteśmy młodsi, tym więcej. Bez względu na to, czym właściwie jest film Marii Loohufvud i Love Martinsena, nie możemy się go doczekać. Spójrzcie tylko na te kadry, obejrzyjcie zwiastun. To nie może się nie udać.

Wypis z kronik kina i dokument rozliczeniowy w jednym. Kultowe "Dzieciaki" w reżyserii Larry’ego Clarka i na podstawie scenariusza Harmony'ego Korine'a, były jednym z najważniejszych filmów lat 90. – opowieścią o nowojorskich nastolatkach, dojrzewaniu na ulicy, narkotykach, przygodnym seksie i deskorolkach. Były też filmem o wyjątkowo burzliwej historii; dziełem, które – jak sugerują twórcy dokumentu – zniszczyło życie naturszczyków zatrudnionych przez Clarka. Kontrowersyjna konkluzja? Być może. Ale żeby wyrobić sobie własne zdanie, warto spędzić półtorej godziny z dokumentem Eddiego Martina. "Nawet", a może "zwłaszcza" że jego realizacja nie spotkała się z aprobatą Clark i Korine'a, którzy odmówili udziału w filmie.

Tytuł nie kłamie. Pionierski dokument Joe Huntinga został zrealizowany wewnątrz cyfrowego świata, a cała panorama międzyludzkich relacji oraz dramaty pięciorga bohaterów zostały przepisane na język zer, jedynek, emotek i awatarów. Czy właściwie jest nasza "obecność" w wirtualnej rzeczywistości? Jak zdefiniować społeczne interakcje, w które wchodzimy? Czy cyfrowy parawan, którym się zasłaniamy, to jednocześnie tarcza, którą chronimy nasze wrażliwe wnętrze, czy może miecz, którego używamy do zadawania bólu? Hunting pyta o rzeczy esencjonalne dla współczesnej kultury. Nie zapomina jednak o rytmie, montażu, efektownej strukturze i filmowych atrakcjach. Wyjątkowy dokument, który po prostu trzeba zobaczyć.

Wiesiek i Jola to partnerzy w biznesie i w życiu. Prowadzą wspólnie lombard Helikopter II – największy tego typu biznes w Europie. Jego hale, przepełnione nikomu niepotrzebnym towarem, od meblościanek przez sprzęt AGD RTV i ubrania po kryształy i termosy, są symbolem upadku Bytomia, czyli "polskiego Detroit". Zamknięcie okolicznych kopalń doprowadziło do gwałtownego wzrostu bezrobocia. Mało kto kupuje, większość zastawia, by przetrwać "do pierwszego". Niektórzy klienci przychodzą tylko po ciepłe słowo... Reżyser Łukasz Kowalski przygląda się mikrokosmosowi tej społeczności. Mimo trudnej sytuacji jego bohaterowie nie poddają się. W końcu pracują przy ulicy Wytrwałych.

Pisklaki to Zosia, Oskar i King, dzieciaki, w życiu których otwiera się kolejny duży rozdział – to rozpoczęcie nauki w specjalnej szkole dla niewidomych oraz niedowidzących. I jak zakładamy po artystycznym potencjale twórców i sile rażenia tematu, staną się bohaterami fascynującej opowieści o dzieciństwie, przyjaźni oraz o wrażliwości i wyobraźni, które pozwalają przetrwać najtrudniejsze chwile. Za kamerą Lidia Duda, autorka fantastycznych dokumentów ("Herkules", "Bracia"), która, jak mało kto, potrafi opowiadać o najmłodszych. Również za kamerą, tym razem dosłownie, wybitny operator Wojciech Staroń w duecie z utalentowaną Zuzanną Zacharą-Hassairi. Premiera światowa.

Zesłany do łagru opozycjonista Aleksiej Nawalny wzbudza kontrowersje – dziś być może jeszcze większe niż przed rosyjską napaścią na Ukrainę. Prawdopodobnie nie ma więc lepszego momentu, by obejrzeć o nim dokument – nagradzany, nazwijmy to, z prawa do lewa. Amerykański reżyser Daniel Roher towarzyszył Nawalnemu od listopada 2020 roku, od czasu nieudanego zamachu na jego życie oraz pobytu opozycjonisty w szpitalu w Niemczech. historię jego zderzenia z rosyjskim rządem oraz prywatnego śledztwa w sprawie zamachu wzbogacił o kontekst współczesnych mediów społecznościowych oraz ich rolę w politycznej grze. Bez względu na to, jaki jest nasz punkt siedzenia, warto poszerzyć horyzonty.

Jednym z bohaterów tegorocznych retrospektyw na Millenium Doc Against Granity będzie wybitny dokumentalista, Bill Morrison. Autor "Dawson City: czasu zatrzymanego" oraz "Wielkiej powodzi" pokaże na imprezie swoje najważniejsze filmy, my zaś z jego bogatego dorobku wybraliśmy "Decasię" – pierwsze dzieło XXI wieku włączone do Rejestru Filmowego Biblioteki Kongresu USA. To utrzymana w konwencji found footage opowieść o…taśmie filmowej. O mocy, która pozwala materializować naszej fantazje, i o rozkładzie, który w obiektywie Morrisona staje się metaforą nieuchronności śmierci. Legenda kina faktu, Errol Morris, nazwał "Decasię" najlepszym filmem w dziejach kina. Kim jesteśmy, żeby się z nim spierać?

Kolejna retrospektywa i kolejna wielka postać. Wybitnej amerykańskiej pisarki, eseistki i aktywistki Susan Sontag raczej nie trzeba nikomu przedstawiać. Ale jej filmy, w większości fabuły, to już zupełnie inna opowieść. Nakręcony w Szwecji, reżyserski debiut "Duet dla kanibali" to kino wysokiego konceptu i o jeszcze wyższym progu wejścia, nawet pomimo atrakcyjnego gatunkowego miksu (od komedii przez thriller po polityczną rozprawkę). Warto jednak podjąć wyzwanie – inspirowany twórczością Bergmana (przynajmniej w pierwszym akcie) film pozostaje inspirującą podróżą do jądra surrealizmu. Prowokuje też najważniejsze pytania o naturę sztuki i – równie ważne – o naturę damsko-męskich relacji.

Andrea Arnold to jedna z naszych ulubionych brytyjskich autorek. I jak się okazuje, jest nie tylko świetną reżyserką fabuł (od "Red Road" po "Fish Tank"), ale i doskonałą dokumentalistką. Tytuł "Krowa" nie kłamie – to tylko i aż opowieść o poczciwej mućce, Lumie; o jej życiu na farmie, o zwierzęcych dołach i niedolach. Ale również – wpisana w konwencję zwierzęcej przypowieści – historia o ludziach czy raczej – o człowieczeństwie. Do tego piękne zdjęcia, fantastyczny montaż oraz inscenizacyjna precyzja. Żywioły direct cinema oraz dokumentu poetyckiego splecione w nierozerwalnym uścisku.