Recenzja filmu

Pociąg (1959)

Druga połowa lat 50. to w kinematografii triumf polskiej szkoły filmowej. Twórców tego nurtu zaprzątały głównie sprawy polskiej mitologii narodowej. Ojcem tego kierunku okrzyknięty został Jerzy Kawalerowicz. Jednak tytuł ten zawdzięcza przede wszystkim temu, że był założycielem i kierownikiem Zespołu Filmowego KADR, który produkował dzieła czołowych polskich reżyserów, takich jak: Andrzej Munk, Andrzej Wajda czy Kazimierz Kutz. Tematyka, którą poruszał Kawalerowicz, znacznie odbiegała od konwencji, w jakiej utrzymane były filmy zaliczane do polskiej szkoły filmowej. Twórca ten głównie zajmował się problemami egzystencjalnymi i psychologicznymi. Przełom lat 50-tych i 60-tych to najlepszy okres w karierze Jerzego Kawalerowicza. Właśnie wtedy stworzył film, który jest fenomenem na skalę światową, czyli "Pociąg". Jest to niezwykle subtelny i kameralny obraz skupiający się głównie na psychologii i emocjach bohaterów. Akcja filmu toczy się podczas podróży nocnym pociągiem z Warszawy na Hel. Uwaga widza koncentruje się przede wszystkim na dwójce bohaterów, granych przez Lucynę Winnicką i Leona Niemczyka. Chociaż oboje chcieli spędzić tę podróż w samotności, to przypadek sprawił, że muszą jechać w tym samym wagonie sypialnym. Zarówno ona, jak i on mają swoją tajemnicę, która napełnia ich niepokojem. Sytuacja, w jakiej znaleźli się bohaterowie, wywołuje wiele napięć i sprawia, że postacie często przeskakują z jednego stanu emocjonalnego w drugi. Wszystko to odbywa się w bardzo wyważony, naturalny i dojrzały sposób, a Niemczyk i Winnicka prezentują bardzo oszczędny styl gry. Lucyna Winnicka za swoją kreację otrzymała nagrodę aktorską na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji. Poza tą dwójką w pociągu spotykamy całą galerię przeróżnych postaci. Ich obecność sprawiła, że film okrzyknięto obrazem Polski w pigułce. Najbardziej wybijają się: Staszek (Zbigniew Cybulski), chłopak zakochany w Marcie (Lucyna Winnicka) oraz młoda żona podstarzałego adwokata (Teresa Szmigielówna), flirtująca z mężczyznami. Poza nimi są jeszcze: uczestnicy pielgrzymki, ksiądz, adwokat, konduktorka, kierownik pociągu, mężczyzna cierpiący na bezsenność. Punktem krytycznym jest moment, gdy pasażerowie dowiadują się, że pośród nich ukrywa się morderca... "Pociąg" to jeden najbardziej fascynujących i wciągających obrazów w historii kina. Dzięki perfekcyjnej realizacji stworzono wręcz zniewalający klimat. Chwilami można się poczuć jak jeden z pasażerów pociągu. Za każdym razem, gdy film dobiega końca, żałuję, że to była tak krótka podróż. Jednym z mocniejszych punktów tego filmu jest fenomenalna muzyka Andrzeja Trzaskowskiego i powracająca nieustannie dręcząca wokaliza Wandy Warskiej. O czym jest ten film? Sam twórca Jerzy Kawalerowicz powiedział kiedyś, że "Ten film mówi o głodzie, o tęsknocie uczuć, niekoniecznie zresztą miłosnych". Jest to właśnie opowieść o ludzkim nienasyceniu uczuciami i życiem. Każdy z bohaterów odczuwa jakiś brak, niedosyt czy wręcz rozczarowanie rzeczywistością i kontaktami z innymi ludźmi. Coś, co myśliciele związani z egzystencjalizmem określali jako "oścień w ciele" (Kierkegaard) lub "mdłości" (Sartre). Wszyscy pasażerowie pociągu mogliby powtórzyć końcowe frazy z wiersza "Ryba" Czesława Miłosza: "Przyjmowałem, co mnie sądzone. Niemniej byłem tylko człowiekiem,/To znaczy cierpiałem, dążąc do istot podobnych sobie".