Recenzja filmu

Ziemia obiecana (1974)

Na początku 1975 r. na polskie ekrany weszła ekranizacja powieści Reymonta, "Ziemia obiecana", w reżyserii Andrzeja Wajdy. Akcja osadzona jest w połowie XIX wieku w Łodzi, prężnie rozwijającym się ośrodku przemysłu włókienniczego. Jest to okres rodzenia się kapitalizmu, a wraz z nim - wyzysku robotników. Bohaterami są trzej przyjaciele: Polak Karol Borowiecki, Niemiec Maks Baum oraz Żyd Welt Moryc. Postanawiają oni założyć wspólnie fabrykę tekstyliów. O Andrzeju Wajdzie mówi się, że jest krytykiem literackim, posługującym się kamerą zamiast pióra. Znakomitym przykładem jest "Popiół i diament", jak również "Ziemia obiecana". Powieść, napisana przez Reymonta u schyłku XIX wieku, ma niewątpliwie charakter ideologiczno-polityczny, istnieją hipotezy, iż została napisana na zlecenie Romana Dmowskiego, wówczas przywódcy Stronnictwa Narodowo Demokratycznego. Argumentem popierającym ten pogląd jest pominięcie przez Reymonta strajków robotników oraz niewielkie wzmianki o rosyjskim zaborcy. Pisarz również przedstawia w bardzo negatywnym świetle społeczność żydowską, jak również jednego z głównych bohaterów, Welta Moryca. Głównym problemem powieści jest bezprawie i kapitalistyczny wyzysk. Reymont przedstawia problem jednostronnie, nie zagłębiając się w motywację ludzkiego postępowania. Operuje schematami: Kurów jako kraina szczęścia, natomiast Łódź jako ponury moloch. Błędy te skorygował w swoim filmie Andrzej Wajda, nadając filmowi uniwersalny przekaz. Wajda wyostrza swoje spojrzenie na człowieka, przedstawia głębszy obraz społeczności łódzkiej. Na szczególną uwagę filmu zasługuje perfekcja warsztatu filmowego. Obraz zaskakuje barwną formą i rozmachem. Pomocnym dla Wajdy był fakt, iż pejzaż Łodzi lat siedemdziesiątych XX wieku nie różnił się zbytnio od tego opisywanego w powieści. Uwagę zwracają również świetne zdjęcia, sceny w mieście utrzymane w tonacji brązu, ciemnej czerwieni, natomiast wieś w ciepłą zieleń przesyconą słońcem. Reżyser skrócił film w liczne opisy przyrody, ukazane w powieści. Efektowi wizualnemu towarzyszy świetna muzyka Wojciecha Kilara oddająca zamęt i niepokój w przemysłowej Łodzi. Całości dopełnia świetna gra aktorów, m.in. Daniela Olbrychskiego w roli Karola Borowieckiego. W kreacji tej postaci aktor zerwał ze swoim dotychczasowym wizerunkiem romantycznego buntownika, np. postać Kmicica w "Potopie". Rolę Maksa Bauma powierzono Andrzejowi Sewerynowi. W postać Moryca Welta wcielił się Wojciech Pszoniak, który stworzył kreację całkowicie przeciwną do swojego literackiego pierwowzoru. Dzięki inwencji twórczej Wajdy "Ziemia obiecana" stała się dla odbiorcy dziełem ponadczasowym i wartościowym. Wysoki poziom kunsztu filmowego został doceniony przez światową krytykę, czego dowodem jest nominacja do Oscara w 1976 roku. Niewielu polskim filmom to się udaje, dlatego zasługuje on na miano czołowego przedstawiciela polskiej kinematografii.