Tym razem jubileusz nie zawiódł (w przeciwieństwie do słabego „Brazil” 1500 filmów temu). Ileż w tym filmie było kontekstów, szokujących środków do wyrażenia końcowych refleksji, egzystencjalnych sporów toczonych między bohaterem a jego duchowym oponentem i przewodnikiem po ziemskim piekle, posmaków skandalu w wykonaniu von Triera (mnie się jeszcze nie znudziło, choć trwa to lata). Poza całą warstwą rzeczywistej historii i fabularności filmu (w uproszczeniu, nazwijmy) pojawiło się sporo, łatwiejszych i tych trudniejszych, nawiązań kulturowych, prawdziwych smaczków pokazujących zainteresowanie reżysera dyskursem wokół sztuki (w tym szczególnie ciekawe dla mnie odniesienia do kultury niemieckiej). Cała warstwa wizualna (zwłaszcza końcówka filmu) to prawdziwy majstersztyk.

W wielu miejscach pojawiało się jednak u widza krytyczne pytanie, czy nie jest to zbyt pretensjonalne, hermetyczne, spojrzenie samego reżysera na przemiany współczesnego świata i zagrzybionej cywilizacji (choć może lepiej „zapleśniałeś”, posługując się nawiązaniami do dojrzewania winogron). Czy twórca pyta czy raczej stara się wbić do głowy nieufnym widzom takie postrzeganie świata? A patrząc na jego dotychczasową twórczość, występowanie z pozycji nieco pysznego, Oświeconego (mitomana?) może być tu pewną wskazówką. Rażą także pewne uproszczenia fabularne z wyjaśnieniem w stylu „najciemniej pod latarnią” czy sposoby uśmiercania ofiar (to ostatnie mocno indywidualne, wiadomo).

Mimo wszystko, film z pewnością jest czymś więcej niż tylko prowokacją i aż chce się wrócić do „Antychrysta”, aby spróbować odkryć na nowo pewne motywy i symbole – coś co kiedyś fascynowało (pogłębienie choćby motywu drzewa). Film bardzo von Trier’owski, konwencja zachowana w zupełności. Mi się jeszcze nie przejadło, dla gustujących w tym, co robi Duńczyk, pozycja raczej obowiązkowa. Odbiór mocno indywidualny, kino, wobec którego trudno przejść obojętnym, choć na pewno nie najwyższy kunszt z dotychczasowych filmów tego twórcy. Mocne 7/10.