Film rozpoczyna się słowami profesora Tatarkiewicza:
"Iluminacja, nazwa i pogląd wprowadzony przez Augustyna. Utrzymał się przez całe wieki średnie.[...] W myśl tego przekonania, osiągamy wiedzę przez oświecenie umysłu, wtedy to umysł bezpośrednio widzi prawdę, tak jak oczy widzą realny świat - wprost bez rozumowania. Iluminacja nie jest bezmyślną ekstazą, jest spotęgowaniem myśli. Potrzeba tylko, ażeby osiągnąć ten stan, czystości serca, jest ona ważniejsza od działania umysłu."

Potem poznajemy bohatera - Franciszka Retmana, który właśnie zdał maturę i zdecydował się studiować fizykę. Historia tej postaci, wykreowana przez Zanussiego, jest sposobnością do zadania wielu pytań, najbardziej istotnych dla ludzkiego jestestwa. Wszystkie one ogniskują wokół tego, zdaje się, najważniejszego: jak żyć? Razem z Franciszkiem szukamy tej właściwej drogi, próbując różnych pokus tego świata, błądząc razem z nim w ciemnościach, czekając na światło, które wskaże nam gdzie iść - na iluminację. Według mnie zamykająca film scena jest niejednoznaczna i ostatecznie nie wiemy, czy bohater doznał owego oświecenia umysłu.

Warto nadmienić, iż obraz Zanussiego to również próba zastanowienia się nad kondycją ówczesnej nauki, nad tym dokąd ona zmierza a przy tym, dokąd zmierza ludzkość. W tym kontekście interesujące są, wmontowane przerywniki z wypowiedziami naukowców i studentów.

Niezwykle uniwersalny film, jeden z moich ulubionych w dorobku Krzysztofa Zanussiego. Jestem pewny, że wielokrotnie będę jeszcze go oglądał, gdyż wielokrotnie, pewnie do końca mojego egzystowania, będę zadawał sobie to samo pytanie: jak żyć?