Ach, być Junakiem i poszybować w przestworzach ku chwale ojczyzny! Tylko o tym myśli Tomek, chłopak ze wsi, namiętnie składający modele samolotów. Dziś na modelarstwie pewnie by się skończyło, lecz kiedyś, za pięknych czasów Polski Ludowej, każdy miał szansę spełnić swe marzenia.
Tak przynajmniej wynika z tego, a także innych filmów zrealizowanych w poetyce socrealizmu. Z rzeczywistością nie miała ona wiele wspólnego, może oprócz psychozy na punkcie dywersantów, którzy zawsze gdzieś się czają i węszą, by coś popsuć. W PIERWSZYM STARCIE jest to inżynier - przedwojenny inteligent. "Wyciągnijmy z tego naukę" mówi funkcjonariusz UB po schwytaniu delikwenta "Musimy wzmóc czujność! Nie można ufać ludziom, którzy nie są w pełni oddani naszej sprawie!". W tym momencie z ekranu powiało chłodem, można było poczuć autentyczną grozę totalitaryzmu.
Natomiast reszta filmu to hurra-optymistyczna utopia, w której młodzi chłopcy śpiewają gromkim chórem piosnki patriotyczne. Czynią to przy każdej okazji, np. pomagając rolnikom w sianokosach. Radosny śpiew przerywają tylko podczas wykonywania lotów doskonałymi samolotami typu "Junak". Najlepszym pilotem okazuje się rzecz jasna Tomek, a to dzięki wytrwałej pracy nad sobą, pod czujnym okiem zastępowego (Mikulski). W fabule schemat goni schemat, więc od początku wiadomo, jak to wszystko się skończy, niemniej dojrzewanie ideologiczne Tomka zostało przedstawione całkiem wiarygodnie. Kto wie, może i realizatorów filmu ogarnęła podczas zdjęć radosna patriotyczna atmosfera? Szkoda tylko, że romans bohatera schodzi na dalszy plan, ustępując miejsca wątkom patriotycznym - przydałaby się w finale scena padnięcia sobie w ramiona, tymczasem musimy zadowolić się głosem konferansjera, paplącego o wspólnym tryumfie PRL i ZSRR. Takie były czasy...