Aleksander FordI

Mawiano o nim: artysta, car, pan pułkownik...Wszystko poniekąd było prawdą. Szorstki i władczy, jednak lubiany przez członków ekip filmowych jako wybitny fachowiec i człowiek rzetelny. Inni reżyserzy i krytycy czasami upatrywali w nim dyktatora i satrapę. Mało efektowny zewnętrznie, emanował jednakże jakimś dziwnym urokiem, który działał na kobiety. Prywatnie łączono go z Aleksandrą Śląską, Sonją Ziemann i innymi znanymi paniami.

Do 1968 roku był wielkorządcą polskiej kinematografii, ale też i jej dynamicznym organizatorem. To on, jako pułkownik WP, zarządził rekwizycję sprzętu filmowego z berlińskiego Babelsbergu, co umożliwiło natychmiastowe rozpoczęcie produkcji filmowej. On organizował zespoły filmowe, w których rozwinęli swoje talenty Andrzej Wajda, Andrzej Munk, Wojciech Has, Kazimierz Kutz...

Studiował historię sztuki w Uniwersytecie Warszawskim. Jako reżyser debiutował na początku lat 30-tych. Pierwszym ważniejszym filmem, który przyniósł mu rozgłos, był zrealizowany w 1932 roku "Legion ulicy". W tymże samym roku autor wyjechał do Palestyny, by zrealizować cykl filmów dokumentalnych o osadnikach żydowskich: "Sabra", "Kronika palestyńska", "Makabiada". Kolejnym obrazem podejmującym tematykę żydowską była ukończona w 1936 roku "Droga młodych". W czasie II wojny światowej Ford przebywał w Związku Radzieckim, gdzie związał się z Czołówką Filmową, następnie z Wytwórnią Filmową Wojska Polskiego - przekształconą w 1945 roku w Państwowe Przedsiębiorstwo "Film Polski". Z tego okresu pochodzą filmy: "Przysięgamy ziemi polskiej" oraz "Majdanek - cmentarzysko Europy", pierwszy w Europie wiarygodny dokument o hitlerowskich obozach śmierci.

Po wojnie zrealizował szereg głośnych filmów, m.in. "Ulicę Graniczną" - która była pierwszym filmem fabularnym o zagładzie warszawskiego getta, "Młodość Chopina", socrealistyczną "Piątkę  z ulicy Barskiej". Wyreżyserował także pierwszą polską superprodukcję - film "Krzyżacy", który cieszył się rekordową frekwencją gromadząc 33 mln widzów i który uzyskał nominację do amerykańskiej nagrody Oscara.

Aleksander Ford urodził się 24 listopada 1908 roku w Kijowie jako Mosze Lifszyc. W latach międzywojennych studiował historię sztuki na Uniwersytecie Warszawskim. W 1929 roku wyreżyserował swój pierwszy film - krótkometrażowy dokument bez dźwięku zatytułowany "Nad ranem". Następny rok również upłynął mu pod znakiem dokumentów ("Narodziny i życie gazety", "Tętno polskiego Manchesteru"). Powstał też jego pierwszy film fabularny - niemy dramat "Mascotte". Podobnie jak wiele filmów Forda sprzed wojny, tak i po tym nie pozostał żaden zapis na celuloidzie.

W tym czasie powstało Stowarzyszenie Miłośników Filmu Artystycznego "Start", którego był współzałożycielem. W 1932 roku nakręcił swój pierwszy film w dźwięku, wysoko wówczas oceniany i nowatorski obraz "Legion ulicy", po którym ślad zaginął w zawierusze drugiej wojny światowej. W 1933 roku podjął się stworzenia dość ciekawego jak na tamte czasy fabularyzowanego dokumentu "Sabra", do którego scenariusz napisał wraz z ówczesną żoną Olgą, a opowiadającego o losie żydowskich osadników na niegościnnej pustyni w Mandacie Palestyny. Dostał propozycję zorganizowania kinematografii żydowskiej, której nie przyjął. W 1935 roku należał do współzałożycieli Spółdzielni Artystów Filmowych SAF. Jego ostatnim przedwojennym filmem byli "Ludzie Wisły", który zapamiętany zostanie głównie przez przepiękne plenery Torunia. 

W czasie drugiej wojny światowej kręcił filmy szkoleniowe dla Armii Czerwonej (lata 1940-43) oraz był kierownikiem wojskowej wytwórni "Czołówka filmowa" przy I Warszawskiej Dywizji Piechoty. W roku 1944 stworzył jedno z pierwszych świadectw holocaustu - dokument nakręcony w obozie zagłady pod tytułem "Majdanek - cmentarzysko Europy". W latach powojennych współorganizował polską kinematografię, między innymi jako: pierwszy dyrektor Filmu Polskiego (1945-47), kierownik artystyczny Zespołu Filmowego "Blok" (1948-49) oraz Zespołu Filmowego "Studio" (1958-68). Wykładał również dwadzieścia lat na Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi, gdzie przez dwa lata był dziekanem Wydziału Reżyserii. Wśród jego najsłynniejszych uczniów byli Roman Polański i Andrzej Wajda. 

Lata powojenne w PRL to najlepszy okres jego twórczości. W 1948 roku powstał nagrodzony na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji obraz "Ulica graniczna", opowiadający o sytuacji Żydów podczas wojny. Trzy lata później w filmie "Młodość Chopina" oryginalnie ujął losy kompozytora z perspektywy ważnych wydarzeń, kształtujących osobowość Chopina. Dwa lata później Aleksander Ford ponownie otrzymał za swoje dzieło wielkie wyróżnienie, tym razem Nagrodę Międzynarodową na Festiwalu w Cannes za reżyserię socrealistycznej "Piątki z ulicy Barskiej"; sam film zaś brał udział w konkursie o Złotą Palmę. Dopiero pięć lat później nakręcił nieszablonową psychodramę z niezapomnianą rolą Zbigniewa Cybulskiego - "Ósmy dzień tygodnia", który był nominowany do Złotego Lwa w Wenecji. Podobnie było z "Krzyżakami", będącymi wręcz znakiem rozpoznawczym reżysera. Sam film zdobył uznanie między innymi Martina Scorsese, który włączył go do cyklu filmów "Masterpieces of Polish Cinema", wyświetlanych w USA, Kanadzie i w Wielkiej Brytanii. W 1964 roku powstał - ponownie nominowany do Złotej Palmy w Cannes - psychologiczny dramat wojenny "Pierwszy dzień wolności" z pamiętną rolą Beaty Tyszkiewicz. 

W 1968 roku, w ramach antysemickich czystek w państwie, został odsunięty od wszelkich stanowisk i wkrótce wyemigrował z Polski. Nie mógł znaleźć sobie miejsca w Izraelu, Danii i RFN, aż w końcu osiadł w USA ze swoją drugą żoną, amerykańską aktorką Eleanor Griswold, która, wcześniej była związana z Zygmuntem Kałużyńskim. Jeszcze w latach 70. powstały jego ostatnie obrazy filmowe na emigracji. Po wniesieniu o rozwód przez Eleanor, Aleksander Ford, 4 kwietnia 1980 roku w Naples na Florydzie, nagrał na taśmie swoje pożegnanie z żoną i dziećmi, po czym powiesił się.