Nie mogę powiedzieć, że film obejrzałem z entuzjazmem. Nie mogę jednak zaprzeczyć, że film mnie w ogóle nie zainteresował. Co mnie zachęciło? W głównej mierze nazwisko: Scibor-Rylski, który jako autor scenariusza popisał się nietendencyjnym sposobem prowadzenia narracji. Czuje się zatem w „Cieniu” swobodę i płynność w łączeniu epizodów, w których przedstawiany jest cień - postać nieokreślona, człowiek zagadka, główny oskarżony. Co mnie zniechęciło? W głównej mierze socrealistyczna osłonka, w której zatopiona została fabuła produkcji Kawalerowicza, tendencyjność ogólnego przekazu. I dlatego mimo, że „Cień” jest dość zgrabnym kryminałem szpiegowskim, to ja odebrałem go jako film mocno polityczno-propagandowy.

Reżyser posłużył się motywem wroga klasowego, upersonifikowanego w postaci Pana Stanisława vel Biskupika. Postać ta przewija się w trzech kluczowych epizodach filmu. Najpierw Biskupik jest kolaborantem, potem zdrajcą/dywersantem, potem sabotażystą. Za każdym razem działa przeciwko ludowej władzy, zadając jej naumyślnie i z premedytacją dotkliwe ciosy. Jego wywrotowość przyjmuje za każdym razem nikczemne, acz różnorakie formy. Wróg zdradza towarzyszy z GL, infiltruje KBW, podpala kopalnię skazując na śmierć niewinnych ludzi pracy. Przekaz polityczny jest mocno skrystalizowany: „Obywatele, towarzysze czuwajcie, bo wróg nie śpi”. Do pełnego szczęścia brakło tylko wypisać te hasła explicite w napisach końcowych. Przykładowo, zamiast „KONIEC”.

Oczywiście biorę poprawkę z historii, że to rok 1956 - początek odwilży i w gruncie rzeczy nie dało się oskrobać szkieletu fabuły z politycznej propagandy. Nie mogę jednak pogodzić się z tą sumiennością i konsekwencją w napychaniu filmu zbędnym „mięsem”. Spodziewałem się kryminału na wojennych zgliszczach. Otrzymałem kiełbasę wyborczą na talerzu. Czy było to intencją reżysera, czy skutkiem ubocznym solidnie odrobionej pracy domowej? Mówi się, że nadgorliwość jest gorsza od faszyzmu. Dlatego patrząc na „Cień”, moim zdaniem Kawalerowicz w moich oczach wyszedł trochę na stachanowca i pijarowca ludowej władzy. Z jednej strony jego legitymacja członkowska (PZPR) zobowiązywała i jest to dla mnie zrozumiałe, z drugiej w trzy lata później Kawalerowicz udowodnił, że polityka schodzi na drugi plan. Przykładem „Pociąg”, „Matka Joanna od Aniołów”. Czyżby reżyser wtedy się zreflektował, że robiąc filmy politycznie zaangażowane był adwokatem diabła?

W „Cieniu” zwróciłem uwagę na kreację Malutkiego. Przedstawiony został on dość demonicznie. I nie chodzi tylko o wojskową formę wydawania dyspozycji: krótko, despotycznie; ale o jego wizerunek. Ogolony, czysty, z lśniącymi włosami, w świetnie uprasowanym i skrojonym mundurze. Bardziej mi przypominał hitlerowskiego oficera niż partyzanta z lasu. Intrygujące. Czyż to nie czarny pijar?

Podsumowując, przyznam że się trochę rozczarowałem.