Niniejszy komentarz zdradza istotne części fabuły!

Bardzo nierówny film. Nudne i męczące sekwencje przerywane są nieomal genialnymi rozwiązaniami reżyserskimi. Najbardziej wryła mi się w pamięć scena, w której pani komisarz nuci dziecku kołysankę. Kamera wędruje bardzo powoli od świeczki tlącej się na parapecie przez pomieszczenie, w którym kobieta usypia dziecko, do sąsiedniego pokoju. Po drodze obserwujemy piątkę śpiących malców, a do uszu dociera nucenie pani komisarz. Po dotarciu do drugiej izby kamera wraca z powrotem. Dociera do świeczki na parapecie i ponownie rusza w tę samą trasę, tym razem jednak nieco szybciej. Po odbyciu szlaku w obie strony, kamera rusza po raz kolejny tą samą drogą, jeszcze bardziej przyspieszając. Piękna scena, choć oczekiwałem na końcu wstrząsu, sądziłem, iż reżyser zaskoczy widza suspensem.

Drugi fragment wart wspomnienia to ukrywanie się rodziny i pani komisarz z dzieckiem w piwnicy. Kiedy na zewnątrz rozpoczął się koncert haubic, przestraszone dzieci jęły płakać. Aby je uspokoić, ojciec porwał je do tańca wokół stołu. Wymyślił melodię i zaczął wywijać nogami oraz rękoma, a widzom dodatkowo przygrywał fortepian (albo pianino, kto by to tam rozróżnił, hi, hi). Maestria ujawnia się, kiedy kamera filmuje każde dziecko z osobna. Zaczyna się czarnym ekranem, po momencie widać już dłonie wyciągnięte ku górze, potem buzię, a na końcu tułów. Później kamera wraca z powrotem, a wszystko kończy się tak, jak się zaczęło, czyli czarnym ekranem. Następnie w ten sam sposób ukazywany jest każdy z tańczących.

Takich niezwykłych scen było jeszcze kilka, ale te dwie zapamiętałem najmocniej. Naturalnie, za pomocą słów nie jestem w stanie oddać tego, co stworzył Askoldov. Mam jednakże nadzieję, że choć nieco przybliżyłem kunsztowność tych scen...

Film rozpoczyna się od widoku przydrożnej kapliczki. Kamera obraca się w bok i pokazuje maszerujące wojsko. Wydaje się, iż zaczyna się kolejny rasowy radziecki dramat wojenny. Mylne przypuszczenie. Niby o wojnie dużo się tu mówi, niby da się ją wyczuć, ale to film przede wszystkim o dylemacie kobiety - jakkolwiek kochającej służbę w armii - zmuszonej z powodu ciąży do zrezygnowania z aktywnego uczestnictwa w walce. Pani komisarz zostaje przydzielony pokój w domu zamieszkałym przez liczną rodzinę. Nie wszystkim domownikom podoba się ten pomysł, ale ostatecznie nowa lokatorka zostaje zaakceptowana. Potem jesteśmy świadkami ciężkiego porodu, od którego to zaczynają się nudy. Rzeczywistość miesza się z majakami i tworami wyobraźni pani komisarz. W jej głowie ustawicznie rozgrywają się sceny z pola bitwy, czasem ciężko zinterpretować to, co widać na ekranie (np. żołnierze "koszący" pustynię). Być może jest w tym coś wartego uwagi czy głębszej analizy, ale mnie to zwyczajnie znudziło. Tylko jedna scena wyrwała mnie ze stanu znużenia: wspomniany już fragment w piwnicy. Wtedy to właśnie Yefim, głowa rodziny, rozmyśla głośno nad życiem, władzą, sytuacją, w której się znaleźli. Lubię takie egzystencjalne roztrząsanie. Ale to była tylko ta jedna scena.

Końcówka zawodzi na całej linii. Pani komisarz zostawia dziecko ludziom, u których zamieszkała, a sama wraca do wojska. Nie pojmuję jej wyboru. Przez cały film tęskni za armią, zgoda. Ale przez ten czas zmienia się przecież jej stosunek do fąfla. Najpierw była niechętna ciąży, chciała ją nawet usunąć (lekarz się nie zgodził, ponieważ ciąża była już w zaawansowanym stadium), po porodzie jednak czule opiekowała się dzieckiem. W rodzinie, u której zamieszkała, ujrzała obraz szczęśliwego domu z gromadką dzieci. I nagle widok przemaszerującego wojska skłania ją do podjęcia tak niezrozumiałej dla mnie decyzji. Głupia kobieta. Od początku mi się nie podobała (z wyglądu babochłop). To tylko fikcja, ale finał mocno mnie rozsierdził.

Film demitologizuje rzeczywistość, z którą musieli się zmagać ludzie pod flagą sierpa i młota. Obraz Askoldova w żadnym razie nie jest propagandowym manifestem. Tym bardziej żal zmarnowanej końcówki, z której wyczytałem, iż służba w Armii Czerwonej ponętniejsza jest od wychowywania swego dziecka.

Mimo wszystko film polecam... Mam wobec niego ambiwalentne odczucia: z jednej strony wynudziłem się, z drugiej - nie mogłem wyjść z podziwu nad artyzmem paru scen. Toteż ostatecznie radzę zapoznać się z tym dziełem osobiście. A nuż uzna to ktoś za nieco już przykurzoną i zapomnianą perełkę radzieckiej kinematografii.