Dokument próbuje zmierzyć się z czarną legendą, która otacza przywódcę sławnego buntu przeciwko królowi Zygmuntowi III Wazie. Przedstawimy istotne wydarzenia z życia Mikołaja Zebrzydowskiego: w młodości był żołnierzem i za panowania Stefana Batorego brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej, walczył m.in. pod Pskowem. Potem zajmował wysokie stanowiska w administracji państwowej: był marszałkiem wielkim koronnym, wojewodą krakowskim, marszałkiem Trybunału Głównego Koronnego. Drugim ważnym wątkiem filmu jest opowieść o sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej, nazywanym Polską Jerozolimą. Jej fundatorem był właśnie Mikołaj Zebrzydowski, znany ze swojej pobożności i filantropii.

Wojenna opowieść o artystach żydowskiego pochodzenia walczących o przetrwanie za pomocą jedynej dostępnej im broni: twórczości muzycznej, teatralnej i filmowej. Przed hitlerowskim aparatem represji bronią się za pomocą żartu, przedstawień kabaretowych, skeczy, spektakli, piosenek, koncertów… Organizują je w obozach koncentracyjnych i gettach. Walczą o życie, ale przede wszystkim – jak sami podkreślają – o duszę i godność. W serii fabularnie inscenizowanych epizodów będących wierną rekonstrukcja faktów śledzimy, jak muzyka, skecz i żydowski szmonces stają się bronią w bitwie o podtrzymanie woli życia i ducha oporu w grających artystach i tych, którzy ich występy oglądają – wycieńczonych katorżniczą pracą i głodem współwięźniów. Pokazujemy, jak funkcjonował humor i subtelne szyderstwo – czytelne dla ofiar, a niezrozumiałe dla ich strażników i oprawców. „Grałem o życie” – mówi jeden z bohaterów filmu, streszczając w krótkim zdaniu istotę tego, czym były jego występy przed komendantem obozu koncentracyjnego. „Grałem tym, którzy rozstrzeliwali i grałem tym, którzy byli rozstrzeliwani…”