Świadkowie Opisy

Obejrzałem ten film po raz pierwszy na festiwalu Praw Człowieka w Strasburgu w roku 1987. Zrozumiałem wtedy rzecz bardzo prostą: kraj, który nie boi się pokazać najczarniejszych momentów swojej historii, staje poza podejrzeniem. Takim czarnym momentem w historii Polski był pogrom kielecki. Tłum, podjudzony plotką o mordzie rytualnym, wymordował tuż po wojnie, z premedytacją, 42 ocalałych z zagłady Żydów, przy współudziale milicji i wojskowych. Film ma budowę bardzo prostą – relacjonuje tamto wydarzenie poprzez relacje świadków, Polaków. Mówi jednak nie tylko o przebiegu zdarzenia, ale także o postawach opowiadających. I o czymś jeszcze, co stanowi główny wątek dokumentów Łozińskiego: o bezwładności tłumu, o stadnym myśleniu i działaniu oraz o tych ludziach, którzy zyskują świadomość. Wśród "Świadków" są tacy, których tamta tragedia niczego nie nauczyła i mogą dziś stanowić przykład klasycznego antysemityzmu, wykorzystującego każdy pretekst, ekonomiczny czy religijny. Nienawiść jest pierwsza, uzasadnienie wtórne. Ale są i tacy, których świadomość ewoluuje, którzy potrafią wejść w położenie ofiar. Jeden ze świadków pogromu, widząc mordowanego człowieka, uświadamia sobie ze zgrozą, że sam "jest podobny do Żyda" i jeśli padnie na niego podejrzenie, zginie tak samo jak tamten.