Agnieszka Holland jak zwykle prowokuje, pokazując Polaków wady własne, bez przemilczeń czy oszczędności emocjonalnej.
Poznajemy otuloną lasami, zagubioną w Kotlinie Kłodzkiej wiejską osadę położoną w środku niczego, gdzie zwykłe kłusownictwo i zorganizowane polowania niekoniecznie idą w parze z kalendarzem łowieckim. Poznajemy (co prawda narysowany dość grubą kreską i jednak mimo wszystko, dość pobieżnie) portret hermetycznej społeczności pozbawionych empatii, współczucia, jakiegokolwiek zrozumienia dla życia – ludzi: księdza, który powtarza utarte i niczym nieuzasadnione „prawdy objawione” sprowadzające de facto życie zwierząt do nic nieznaczącego epizodu, a same zwierzęta – do nieczujących bólu i strachu rzeczy, które są mniej warte od krzesła, na którym siedzi – bo za krzesło ktoś zapłacił; prezesa - pijaka, który korzysta z usług seksualnych przymuszanych do tej pracy kobiet i znęca się nad swoją rodziną; psychopatycznego okrutnika i manipulatora, właściciela lisiej farmy, który odnajduje przyjemność i satysfakcję w torturowaniu fizycznym i psychicznym ludzi i zwierząt; skorumpowanych, zidiociałych policjantów. Gdzieś na pograniczu: formalista – prokurator, oportunistyczna dyrektorka szkoły i druga część tego świata – ludzie wyalienowani z tego „normalnego” społeczeństwa przez chorobę fizyczną lub chorobliwą empatię, postrzegani przez innych jako nawet nie tyle szaleni, a jedynie – upośledzeni na umyśle: listonosz, informatyk, Janina Duszejko, entomolog.
Niestety, taka jest większość Polaków. Zwyrodnialcy zabijają i katują zwierzęta, a prokuratorzy i sądy najczęściej nie widzą w tych czynach „szkodliwości społecznej” i albo nie karzą w ogóle, albo karzą symbolicznie. Istnieje w naszym kraju wciąż bardzo mocne społeczne przyzwolenie nawet nie tyle na obojętność, ale wręcz nawet na znęcenia się nad zwierzętami (głodzenie i trzymanie psa na łańcuchu to znęcanie się – niestety polska wieś tego nie rozumie) i wciąż bardzo mocna niechęć i pogarda do ludzi zajmujących się zwierzętami – tacy ludzie są traktowani jak mający nie po kolei w głowie. Nikt nie zwraca na nich uwagi, nie przejmuje się ich działaniami – ani władza świecka, ani kościelna. Pozostają sami ze swoją bezsilnością, rozpaczą, rozdartą duszą, cierpieniem. Widzimy to najmocniej w scenie umierania dzika, który, postrzelony, długo nie może skonać. Duszejko przytula się do niego, płacze, dotyka i wiemy w tym momencie z całą pewnością, że zwierzę jest równe człowiekowi – w prawie do godnego życia w swoim naturalnym środowisku, naturalnej śmierci, wolności, że cierpi i umiera tak samo jak człowiek – nie ma żadnej różnicy. Widzimy gasnące oczy dzika i wiemy, że to, co człowiek robi zwierzętom, jak świat długi i szeroki, jest złe, niegodne, podłe - nieludzkie.
I takie jest najważniejsze przesłanie filmu Agnieszki Holland, która świadomie przejaskrawia i epatuje, żeby zwrócić uwagę na problem okrucieństwa wobec zwierząt i nie mniej istotny problem ludzi walczących o ich prawa – zwierząt zabijania na mięso, na futro, dla sportu, dla podbudowania ego i wykreowania fałszywej męskości, tworzenia zwyrodniałej „atmosfery wspólnoty” łączącej zabójców, dla fanu, dla fimiku na youtube, dla lajków na fejsie. Mamy tu skrajne i czasami przerysowane postacie, ale to dlatego, że Holland chce nam pokazać znieczulicę i ignorancję, zarówno nakazów i serca sumienia ludzkiego, jak i litery prawa – rzeczy, które dzieją się na ekranie, powinny być ścigane i karane bo są przestępstwem, jednak policja ignoruje doniesienia Duszejki, zniecierpliwieni funkcjonariusze i ksiądz, prowadzący „w tle” lewe interesy z wątpliwymi lokalnymi „biznesmenami” mają jej dość, krzywią się na sam jej widok; ksiądz przekonuje, że zwierzę nie może być zbawione i nie ma duszy (zaskakująca pewność siebie - chciałabym zobaczyć choć jednego, który ma dowód na to, że człowiek ma duszę i dostąpi zbawienia). Holland pokazuje, że niedobra jest tolerancja dla lewych interesów, dorabiania się na krzywdzie (nieważne, ludzkiej czy zwierzęcej) i niemoralne jest traktowanie takich ludzi jako przykładu do naśladowania (a to są ludzie najbardziej znaczący w tej społeczności, bo mający autorytet, władzę i pieniądze – ksiądz, prezes, „przedsiębiorca” – w zasadzie każde z tych słów powinno być wzięte w cudzysłów).
Jest w tym filmie wiele okrutnych scen – lisy obdarte ze skóry, wyrzucane jak śmieci – na śmietnik. Strach i cierpienie zamkniętych w klatach i umierających na polowaniach zwierząt pokazane z bliska i z przejmującą wiwisekcją; smutne, malowane bezsilną zgodą na swój los pyszczki lisów. Dzieci urabiane jak ciasto – żeby były takimi samymi pozbawionymi empatii mordercami, jak ich ojcowie (te sceny nam mówią, że nie ma nadziei na zmianę w najbliższym czasie). Hekatomby zwierząt pokazane lekko, koronkowo, w kontekście folklorystycznym, użytkowym, wręcz pożytecznym. Tam wszyscy wykorzystują słabszych i poczytują to za normalną kolej rzeczy. Czy dotyczy to tylko tamtej filmowej społeczności?...
W filmie padają przerażające, podane niejako z boku, słowa, za którymi ukrywają się całe oceany zwierzęcego cierpienia i ludzkiego, niewyobrażalnego okrucieństwa – pies trzymany przez miesiące w szopie na uwięzi, oszalały ze strachu i umierający z głodu i mrozu; zabijane w trakcie polowań zwierzęta domowe, barbarzyńskie, bazujące na najbardziej prymitywnych instynktach fety myśliwych, ich obrzydliwe obyczaje. Przepiękne zdjęcia i krajobrazy Sudetów, magiczne wschody i zachody słońca, ośnieżone drzewa, wyraziste kolory wiosny i lata i skontrastowane są ze scenami mordów, kwikami zabijanych i krwią na śniegu.
Takie podejście jak to, o którym opowiada reżyserka, jest charakterystyczne dla społeczeństw niewykształconych, prostackich (nie prostych!), biednych, ogłupionych wódką, głęboko religijnych „kołtunów” (to jest cytat). Zaznaczam, że nie mówię tu o ludziach głęboko wierzących, a jedynie religijnych na najbardziej płytkim poziomie, a w związku z tym pozbawionych empatii i jakichkolwiek odruchów serca. I nie ma tu sensu dyskutowanie nad tym, czy i co nakazuje Biblia i czy człowiek rzeczywiście jest właścicielem ziemi i wszystkiego, co na niej rośnie i po niej stąpa.
A zatem trudno nie kibicować, gdy widzimy, że źli, okrutni i bezmyślni ludzie – żegnają się z tym życiem… pokotem niejako. Trudno nie kibicować autorowi tych dzieł. Nie trzymać kciuków. W zasadzie wiemy od początku, kto jest sprawcą, choć sprawca zgrabnie manipuluje policją i sąsiadami, a nawet swoimi przyjaciółmi, by oddalić od siebie podejrzenia. Przez te czyny bruka się i staje się po trosze tym, z czym walczy i czego nienawidzi. Widzimy, jak trudno przychodzi temu sprawcy pogodzić się z tym, co robi, a jednocześnie jak wielka bezsilność i gniew rodzi nienawiść, która musi znaleźć ujście w ludzkiej hekatombie.
Film wbrew pozorom nie jest manichejski w wydźwięku. Duszejko, która ponad wszystko szanuje życie, będzie je niszczyć. Pijany i wreszcie prawdziwy prezes w ułamku chwili zdaje się rozumieć choć trochę zło, które wyrządza. Bohaterowie nie są tak do końca czarno – biali. Każdy z nich odłamuje kawałek swojej duszy i pod wpływem chwili, przeżyć czy silnych uczuć, zmienia tę część o 180 stopni.
Agnieszka Holland pokazuje, jak bardzo mierzi ją taka mentalność. Podpisuję się pod tym obrzydzeniem obiema rękoma. I choć film nie jest arcydziełem, dla mnie ważne jest jego przesłanie – nie zabijaj, bo możesz być zabity i zginiesz że skalaną duszą.