Po wczorajszej projekcji nie byłem przekonany, czy ten gorzki film można w ogóle rozpatrywać w kategoriach sukcesu. Ale jednak jest to sukces. Czym jest bowiem udane dzieło sztuki, jeśli nie konsekwentną realizacją konceptu artysty, o ile oczywiście sam koncept jest istotny i niegłupi? Koncept - w olbrzymim skrócie - polegał tu na tym, żeby pokazać, dlaczego człowiek jest zdolny do najgorszych podłości i zbrodni. Pasolini stawia tezę, że tym co pcha człowieka do czynienia zła, jest najczęściej zwykła ludzka ciekawość, którą nie zawsze potrafimy okiełznać. A więc każdy z nas ma w sobie potencjał, aby to zło czynić. Motyw ten przewija się w całym filmie, ale najdobitniej daje o sobie znać w zakończeniu, kiedy - obserwując masakrę z dystansu - widz (dodajmy może - uważny widz) dostrzega, że stał się podglądaczem - przyjął ten sam punkt widzenia, co oprawcy. Tym samym czuje on dysonans poznawczy, albo - ujmując to inaczej - niesmak do samego siebie. Dzięki temu dysonansowi - przy odrobinie dobrej woli - pojmujemy zamysł reżysera w założony przez niego sposób. Abyśmy w ogóle mogli to tak odebrać i aby dzieło pozostawiło w nas mocny i trwały ślad, a co za tym idzie, aby nas w jakiś sposób odmieniło - Pasolini zrobił cały film tak, aby przedstawione na ekranie ekscesy nie miały w sobie absolutnie nic pociągającego, abyśmy cały czas czuli dystans do przedstawianych wydarzeń i postaci, które tym samym zyskują od razu wymiar symboliczny. I na tym między innymi polega konsekwencja w realizacji pierwotnego konceptu. Gdyby film był zwykłą pornografią albo horrorem, oddziaływałby przede wszystkim na nasze emocje. Po projekcji jednak na pewno szybko byśmy o nim zapomnieli, gdyż do takich filmowych konwencji jesteśmy (niestety) przyzwyczajeni. Tymczasem "Salo..." niepokoi, ale ten niepokój ma charakter raczej intelektualny, a emocje wynikają przede wszystkim ze wspomnianego dysonansu - odrzucamy coś, ale jednocześnie intryguje to nas na tyle, że przyglądamy się temu dalej. Jeśli ktoś nie do końca uświadamia sobie, o co chodziło reżyserowi, najprawdopodobniej uzna film za wytwór chorego umysłu i w ten sposób będzie próbował odsunąć od siebie ten niepokój, zamieść pod dywan to, co odczuwa, ale czego nie rozumie.

Stawiam więc tezę, że wypowiedzi osób, które mieszają ten film z błotem - a takich wypowiedzi jest na tym forum pod dostatkiem - również są miarą jego sukcesu. Zastanówmy się, czego po tym filmie mogą oczekiwać osoby, dla których kino ma być przede wszystkim rozrywką, zabawą konwencjami. Dlaczego sięgają akurat po ten film, skoro zwykle stronią od takiego kina? Czy to otrzymują? Otóż zapewne sięgają po "Salo...", bo są chorobliwie ciekawi. A nie otrzymują tego, czego szukali, bo właśnie taką ciekawość reżyser chciał napiętnować. - Chcesz sensacji? Proszę bardzo, ale bez dreszczyku emocji. Chcesz przemocy? Masz przemoc, ale nie tak, żeby ci się to podobało. Chcesz seksu? Poczujesz tylko obrzydzenie.

Z dysonansem poznawczym muszą więc zmierzyć się wszyscy widzowie. A to że później jedni mieszają ten film z błotem, a inni wychwalają pod niebiosa - to chyba Pasoliniego akurat najmniej by obchodziło. Tak czy inaczej - dopiął swego.