Lata 90-te XIX wieku w Królestwie Polskim to okres wzmożonej rusyfikacji. Marcin, syn szlachcica, daje się wciągnąć przez nauczycieli i dyrekcję gimnazjum w "naukową" działalność propagującą ideę panslawizmu - ukrytą formę rusyfikacji. Swoje zniewolenie dostrzega dopiero w atmosferze działań patriotycznych inspirowanych przez nowego kolegę, Bernarda Zygiera, wyrzuconego ze szkoły w Warszawie za działalność w konspiracyjnych kołach młodzieżowych.

Do Krzemienia, rodzinnego majątku Pławickich, przyjeżdża Stanisław Połaniecki z żądaniem zwrotu pożyczki zaciągniętej przed 20 laty pod zastaw hipoteki. Poznaje tam Marynię, córkę zubożałego ziemianina Pławickiego, rodzi się między nimi zalążek uczucia. Zaprzyjaźniona z obojgiem Emilia namawia Połanieckiego, by oświadczył się Maryni. Okazuje się jednak, że ojciec panny nie ma pieniędzy na spłatę długu. Zdenerwowany Stach wyjeżdża bez pożegnania. Dług hipoteczny Krzemienia sprzedaje swojemu przyjacielowi, adwokatowi Maszce. Po pewnym czasie Maszko wykupuje Krzemień.

Stanisław Połaniecki poznaje Marynię Pławicką, w której zakochuje się od pierwszego wejrzenia.