Recenzja filmu

Touch Me Not (2018)

Tegorocznego laureata Złotego Niedźwiedzia w Berlinie mieliśmy okazję zobaczyć przedpremierowo na 16. MFF Tofifest. Debiut pełnometrażowy rumuńskiej reżyserki Adiny Pintilii okazał się jednym z najbardziej oryginalnych projektów ostatniego sezonu festiwalowego, ale i tych najbardziej spornych, prowokujących skrajne opinie. Czym jest w istocie owo skrzyżowanie dokumentalnego zapisu fikcyjnej terapii z zaangażowanym performansem?
W centrum zainteresowania artystki są trzej bohaterowie: dojrzała kobieta Laura (Laura Benson), niepełnosprawny w stopniu znacznym Christian (Christian Bayerlein) oraz łysiejący od wieku dojrzewania Tudor (Tómas Lemarquis). Nie ma tu tradycyjnej dramaturgii w żadnym klasycznym rozumieniu, to raczej sekwencje naprzemiennych zwierzeń uczestników na temat ich stosunku do własnego ciała. Wypowiedzi, brzmiące czasami równocześnie jak spontaniczne i skryptowane, mają na celu dotrzeć w najbardziej nierozpoznane rejony ludzkiego doświadczenia.

Choć bohaterowie mówią językiem raczej prostym, a ich słowa wypływają z prawdziwych doznań z własnego życia emocjonalnego i seksualnego, to samo uczestnictwo kamery wydaje się skazywać eksperyment na fiasko. Bo jeśli nie sposób odróżnić, gdzie kończy się prawdziwa osoba, a zaczyna się aktorstwo, to rodzą się pytania o nasze zaufanie w to, co widzimy i słyszymy. Bo któż jest tak naprawdę sobą, wobec tak jaskrawej manifestacji oceniającego Spojrzenia, jaką jest obiektyw kamery? Czy kiedykolwiek naprawdę jesteśmy sobą?

Tu już włączają się już nam pierwsze lacanizmy, powszechnie znane pojęcia person, czyli mask społecznych skrywających naszą prawdziwą naturę, ale i szersze problemy, jak konieczność wyrażania doświadczeń w strukturze od nas całkowicie niezależnej – języku. Monologi bohaterów wydają się czasami nieco pretensjonalne, jakby za wszelką cenę wciąż próbowali wpisać swoją intymność w pewne konwencje mówienia o niej, akceptowane jako inteligentne i samoświadome. Dlatego czasami więcej nam mówią liczne zbliżenia na niedoskonałości tych nagich, ale oderotyzowanych ciał. Dla uzupełnienia tej medytacji nad ludzką cielesnością, pozostają nam odniesienia do własnej wiedzy i doświadczeń.

Przysłowiowe klapki w Waszych głowach będą się otwierać masowo, a to głównie pytania, na które nikt jeszcze nie wymyślił zadowalającej odpowiedzi. Dlaczego czujemy wstyd? Czy jesteśmy biologicznie, czy tylko kulturowo warunkowani do rozpoznawania sfer ciała, dla których dotyk Innego będzie pożądany bądź niepożądany? Czy nasze włosy są przedłużeniem naszego ciała, czy tylko je przysłaniają? Pytania o źródła wstrętu – abiektu, mówiąc Kristevą. Skąd się biorą parafilie seksualne? Dlaczego niektórzy odczuwają przyjemność z kontaktu z płynami ustrojowymi, powszechnie kodowanymi jako odpychające? Dlaczego jeszcze inni potrafią wyrazić swoje silne uczucia, tylko poprzez równie intensywne doznania fizyczne? Dlaczego tak banalny akt odebrania kontroli nad ciałem, jak złapanie za nadgarstek, może wzbudzić w nas tak potężny, ale i wyzwalający gniew?

Po seansie filmu spędzicie trochę czasu, uważnie oglądając swoje nagie ciała przed lustrem. Będziecie odkopywać klasyczne podręczniki z psychoanalizy. Zaczniecie szukać podobnych projektów. Świadczy to o sile oddziaływania dzieła Pintilie, który może nie jest, w swojej ascetycznej formie statycznych scen w sterylnych pomieszczeniach, niczym wybitnym. Nagość, praktyki sadomasochistyczne czy w mniejszym stopniu dialog na temat seksualnej podmiotowości ciała chorego i niepełnosprawnego, nie są już żadnym tabu w sztuce współczesnej, ale rzadko mają prawo bytu na wielkim ekranie z takim natężeniem i autorefleksją. To nie arcydzieło, ale zmusza widza do bolesnej konfrontacji, pracy intelektualnej i emocjonalnej podobnej arcydziełu.