Recenzja filmu

Dyktator (1940)

Film Charliego Chaplina z roku 1940 pt. „Dyktator” jest wymowną satyrą, bezlitośnie obnażającą nieludzkość nazistów. Reżyser w prześmiewczy sposób kreuje groteskową postać władcy, Adenoida Hynkela, którego ambicją staje się zawładnięcie nad całym światem. Mimo iż film powstawał w momencie największych wpływów Adolfa Hitlera oraz innych dyktatorów na arenie politycznej, Chaplinowi udało się stworzyć ponadczasowe dzieło, ośmieszające nieudolność władców, a także ostrzegające przed poddaniem się manipulacjom i ideologiom totalitarnym.


Fabuła „Dyktatora” skupia się na dwóch głównych postaciach, których historie początkowo zostają przedstawione osobno, aby na końcu dzieła można było je połączyć w spójną całość. Adenoid Hynkel, wzorowany rzecz jasna na postaci Adolfa Hitlera, włada państwem Tomani. Chciwość i bezwzględność dyktatora sprawia, iż marzy o podporządkowaniu sobie całego świata, również kosztem innych nacji. W tym celu postanawia zaplanować inwazję na sąsiadujący kraj – Austerlich. Na drodze spełnienia ambicji staje kwestia pieniędzy, a właściwie ich brak. Kiedy żydowscy inwestorzy odmawiają udzielenia pożyczki na wysoką kwotę, Hynkel zaprzysięga zniszczyć znienawidzony naród. W dokonaniu zemsty pomaga mu inny tyran, a zarazem konkurent – Benizio Napaloni. Drugą kluczową postacią jest żydowski fryzjer, który z powodu swojego zewnętrznego wyglądu, łudząco przypominającego postać dyktatora, staje się ostatecznie uczestnikiem komicznej intrygi - pomylenia bohaterów przez ludzi na wysokich szczeblach władzy.


„Dyktator” jest jednym z pierwszych filmów pełnometrażowych, przedstawiających niezwykle spójną i przemyślaną akcję, a także intrygujące portrety psychologiczne postaci.  Wpływ Charliego Chaplina na rozwój sztuki filmowej na początku lat XX. jest nie do przecenienia. Nieugiętość wobec ówcześnie panującej cenzury, a także wybitne zdolność aktorskie, pozwalające wcielić się jednocześnie w postaci dwóch bohaterów, są na to niezaprzeczalnym dowodem. Zaangażowanie artysty widoczne jest na każdym kroku. Chaplin starał się bowiem jak najdokładniej odwzorować kreację władcy III Rzeszy, utrzymując jego obraz w satyrycznym tonie. Miały temu służyć m.in. wyeksponowanie specyficznych, znamiennych ruchów i gestów, ekspresywny, niezrozumiały język, a także nieudolna bezwzględność, wyraźnie przedstawiona w konwencji groteskowej. Film nosi również cechy absurdu – poddani Hynkela mylą swojego władcę ze zwykłym kupcem żydowskiego pochodzenia, który zostaje obsadzony w nowej, niespodziewanej roli. Taka komiczna sytuacja może być interpretowana jako krytyka nieracjonalnego i nieprzemyślanego podejścia do rzeczywistości zwolenników hitleryzmu, a także wielu innych systemów totalitarnych.

Charlie Chaplin pokazuje nam, iż nie ma lepszego sposobu na zwalczanie zła, jak wyśmiewanie go i kompromitowanie na oczach wszystkich widzów. Takim sposobem reżyser łamie dotychczasowe spojrzenie na totalitaryzm, bez skrupułów obnażając wady, niezdecydowanie, samouwielbienie i miałkość wielkich władców zniewolonych państw. Widać to podczas wielu scen, w których to Hynkel w komiczny sposób próbuje udowodnić swoją wyższość w stosunku do Benizio Napaloniego – prześciganie się na regulowanych krzesłach, próby obrażania drugiej ze stron. Wartym uwagi momentem jest scena, w której tytułowy dyktator w zabawny sposób bawi się balonem przypominającym globus ziemski. Jest to oczywiście metafora wielkich ambicji zawładnięcia światem i podporządkowywania własnej woli wszystkich obywateli Ziemi.


Film „Dyktator” zdaje się nieść uniwersalne przesłanie na temat postawy, jaką człowiek powinien przyjąć wobec rodzącego się zła, a także nadzieję na to, iż prosty, naiwny wręcz humanizm zawsze wygra z pychą i bezwzględnością ślepych wyznawców totalitarnych ideologii. Taką puentą kończy się dzieło za sprawą niezwykle przejmującego i wymownego przemówienia żydowskiego fryzjera w imieniu ludzkości.