Fantomas

Fantomas to jedna z najbardziej tajemniczych i wielowymiarowych postaci w historii literatury i kina francuskiego. Niekwestionowany mistrz kamuflażu, arcymistrz zbrodni, potwór w ludzkiej skórze.

Postać narodziła się w 1911 roku, stworzona przez duet francuskich pisarzy: Marcela Allaina i Pierre'a Souvestre'a. Literacki Fantomas był zupełnie inną postacią niż ta znana z komedii filmowych. To mroczny, sadystyczny geniusz zbrodni, który zabija, torturuje, podkłada bomby, morduje niewinnych – i nigdy nie zostaje złapany. Jego działania są brutalne, bezlitosne, często bez żadnej logicznej motywacji. Jest uosobieniem nieograniczonego zła, które przenika wszystkie warstwy społeczne. Ulubioną bronią jest przerażenie i zamęt – uwielbia patrzeć, jak ofiary pogrążają się w chaosie i panice.

Już w 1913 roku Fantomas pojawił się na ekranie w pięcioczęściowym, niemym serialu filmowym w reżyserii Louisa Feuillade’a, który do dziś uchodzi za arcydzieło wczesnego kina. W tych filmach grany przez René Navarre’a był postacią demoniczną i tajemniczą – ubrany w czarny trykot, z zakrytą twarzą, snuł się po Paryżu jak cień.

Fantomas w filmowej trylogii André Hunebelle’a grany przez Jeana Maraisa, to postać wyjęta ze świata klasycznych kryminałów i przefiltrowana przez komediową konwencję lat 60. Jest ucieleśnieniem klasycznego archetypu "geniusza zbrodni" — działa z rozmachem, nie zostawia śladów, stale przechytrza policję i opinię publiczną. Nosi maskę, która nadaje mu charakterystyczny, upiorny wygląd: niebieskawą twarz bez wyrazu, zimne, martwe oczy. W rzeczywistości jednak potrafi przybrać dowolną twarz i tożsamość, co czyni go niemal nieuchwytnym.

Jest zawsze nienagannie ubrany – najczęściej w garnitur lub smoking, porusza się z klasą i spokojem. W swojej prawdziwej postaci (czyli z maską) wygląda niemal jak postać z koszmaru: bladoniebieska, bezwłosa twarz, bez emocji, z zimnym spojrzeniem – jakby nie był człowiekiem, lecz symbolem strachu i tajemnicy. Mimo groteskowości wyglądu emanuje inteligencją i spokojem. Nigdy się nie spieszy, nie okazuje emocji.

Największym kontrapunktem dla tej lodowatej postaci był komisarz Juve, w niezapomnianej kreacji Louisa de Funèsa – impulsywny, nerwowy, pełen emocji. Ich relacja była osią całej trylogii – śledztwo zamieniało się w festiwal pomyłek, pościg w slapstickowy cyrk. A Fantomas? On tylko się przyglądał – chłodny, opanowany, nieuchwytny.

U boku Juve’a działał dziennikarz Fandor – również grany przez Maraisa – który często stawał się celem podstępów Fantomasa, gdy ten podszywał się pod niego, wywołując lawinę nieporozumień. Obecna była też Hélène, partnerka Fandora, często wykorzystywana jako zakładniczka lub przynęta.

Fantomas nie działa z powodu ideologii ani osobistej zemsty – jego motywacją jest władza, bogactwo i – być może – intelektualna gra. To typ przestępcy, dla którego największą satysfakcją jest fakt, że pozostaje nieuchwytny. Lubi wyzwania, prowokuje swoich przeciwników, bawi się z nimi w kotka i myszkę. Nie tylko popełnia przestępstwa – on je celebruje, zostawiając celowo ślady, które mają zmylić policję, lub wystawiając fałszywe wersje samego siebie.

Fantomas w wersji filmowej to nie tylko przestępca – to uosobienie strachu przed nieznanym i nieuchwytnym. Jest jak cień, który pada na świat racjonalny – świat, który reprezentują Juve i Fandor. Jego obecność destabilizuje porządek, wprowadza chaos, ale jednocześnie... fascynuje. Jest antybohaterem, który pociąga – przez swoją pewność siebie, przebiegłość i niemal nadnaturalną skuteczność.