Na wstępie zaznaczam, że nie czytałem powieści Kazantsakisa, w związku z czym całą swoją interpretację opieram o to, co widziałem w filmie (a przecież o to tu chodzi), bez porównań do książki.
Film Cacoyannisa wywołał u mnie mieszane uczucia. "Grek Zorba" opowiada o Krecie i jej mieszkańcach. Cała opowiadana tu historia jest dość mocno osadzona w dość specyficznej greckiej kulturze i obyczajowości. Momentami historia ta może się wydawać nieco egzotyczną. Film w specyficzny sposób opowiada o życiu i śmierci, wolności i ograniczeniach, o tym, że trzeba cieszyć się każdą chwilą naszego ziemskiego istnienia, niezależnie od tego, co nam wredny los zsyła. Mamy tu konfrontację dwóch postaw życiowych, reprezentowanych z jednej strony przez Basila, z drugiej zaś - przez Zorbę. Angielski pisarz Basil, skromny, powściągliwy i zdystansowany, kierujący się rozumem i wiedzą, zawartą w książkach, ulega fascynującej osobowości Alexisa Zorby, którego żywiołowość, fantazja, graniczące z szaleństwem, są w stanie zagoić każdą ranę.
Grecy ukazani są tu w sposób dwojaki: z jednej strony to żywiołowość, spontaniczność, entuzjazm i radość życia. Ale właściwie to te przymioty odnieść można tylko do Zorby. Mieszkańcy miasteczka bowiem to w zdecydowanej większości ludzie małostkowi, zawistni i zacofani, żerujący na cudzej śmierci i automatycznie nienawidzący Turków.
"Grek Zorba" to dzieło kontrowersyjne. Dla jednych to wielka pochwała życia i wolności. Ja jednak nie do końca przystałbym na taką lekcję życia, jakiej udzielił Zorba Basilowi. Oczywiście Zorba to postać niezwykle barwna, która nie czuje żadnych ograniczeń, nie myśli stereotypowo, nie nienawidzi Turków tylko dlatego, że są Turkami, ale wyrażana przez niego idea wolności graniczy, według mnie, z anarchią. Trudno jest mi sobie wyobrazić, żeby wszyscy postępowali tak, jak on. Powstałby wówczas jeden wielki chaos. Jednak zawsze muszą być jakieś ograniczenia, nie zawsze można robić to, na co ma się ochotę, bo wtedy krzywdzi się innych. To właśnie Zorba pośrednio przyczynił się do nieszczęścia Wdowy. Jako Grek był świadom tego, co może spotkać Wdowę, a mimo to usilnie namawiał Basila do romansu z nią. Nie spodobało mi się również to, że po tym, co spotkało Wdowę, bohaterowie nie za bardzo się tym przejęli. Owszem, mógłbym się zgodzić z pochwałą takiej wolności, gdyby były tu jakieś wyraziste na jej korzyść argumenty. A te obecne w filmie jakoś mnie nie przekonały.
Choć pod względem treści (a raczej mojej jej interpretacji) "Grek Zorba" nie za bardzo przypadł mi do gustu, to muszę przyznać, że od strony warsztatowej film został zrealizowany bardzo dobrze. Przede wszystkim doskonale sfotografowany: udało się oddać całe, niekiedy zdradliwe, piękno Krety. No i aktorstwo, zwłaszcza Quinna, który stworzył chyba najlepszą kreację w swojej karierze. Myślę, że film ów byłby nieoglądaty bez żywiołowości i zaraźliwej energii Quinna. Było w filmie wiele pięknych scen. Szczególnie zapamiętałem trzy, moim zdaniem najpiękniejsze: 1) kiedy Wdowa szuka swojej kozy (piękne ujęcia twarzy Wdowy i zgromadzonych wokół niej mężczyzn - pożądanej i pożądających), 2) kiedy Basil i Wdowa mijają się na drodze w milczeniu i 3) taniec Zorby i Basila nad morzem. Zapamiętam również przenikliwy śmiech tytułowego bohatera.
Wielu widzów film zaraził optymizmem, entuzjazmem, wolą życia. Mnie zaraził w sposób, taki, powiedziałbym, umiarkowany. Ten optymizm, jak dla mnie, ma trochę gorzkawy smak. Film nie porwał mnie do tańca, śpiewu, zabaw, biegania, skakania, nie wprawił mnie w euforię, jak choćby filmy Franka Capry czy Georgija Danielii.