Jan Tomasz Gross: "Jedyna droga do ocalenia dla Żydów prowadzi poprzez zetknięcie z ludnością
miejscową. Żydzi niemający sposobności albo środków ani zdolności, by taki kontakt nawiązać,
bądź też ci, których zaskoczy tempo zdarzeń, są skazani na śmierć – z wyjątkiem nielicznych, którzy
przeżyli do końca wojny w obozach."