Gdy TVP emitowała ten film, jak zwykle przystąpiłem do rutynowej analizy: obserwowanie gry aktorów, wyławianie znakomitych (np. Bronson, Brynner - ci najlepsi są wielkim atutem dzieła), łowienie słabszych, jakby jedną nogą zaczepionych o wcześniejszą epokę filmu lub nie aż wybitnych, choć dobrych (E.Wallach, H.Buchholz, R.Monteros), łowiłem dłużyzny (pojawiają się po ok.60% trwania filmu, ale nieszkodliwe), badałem kościec scenariusza (ciekawy podział filmu na prezentację Wspaniałych, dlaczego są wspaniali, następnie gdy realizują kontrakt, itd.).

Gdy jednak wsłuchałem się w najbardziej istotne, choć nie przy akompaniamencie wystrzałów KWESTIE dialogowe i sceny, ocknąłem się z krytycznej rutyny. Bo oto w pewnym momencie Calvera, gdy na szachownicy wzięły górę jego pionki, mówi z cynicznym sarkazmem do kilku Wspaniałych: "Gdy z wami się związali, musieli się trudzić z wieloma decyzjami, a ze mną mieli PROSTY układ". Słowa uniwersalne jak i sytuacja uniwersalna dla każdej decyzji, która wynosi człowieka w górę - pozostanie na poziomie przeciętności nie wymaga trudu, dopiero ambicja dla wyższego dobra lub nawet dla wyrwania się ze zła wiąże się z trudem, ale takim, który w ostateczności daje poczucie wewnętrznej harmonii i szczęścia. To sytuacja walki duchowej, diabeł daje prosty układ, ale wiodący do degradacji, a Bóg układ otwierający dla rozwoju, choć to kosztuje wyrzeczenie i trud. Przedłużeniem tej ideowej warstwy filmu jest dialog Reilly'ego (Bronsona) z dziećmi i jego oburzenie na ich ocenę swoich ojców, że są tchórzami: "Myślicie, że ja jestem odważny, bo noszę broń? To wasi ojcowie są odważni, bo zdecydowali się na uprawę roli i hodowlę bez gwarancji sukcesu, a robią to, bo was kochają - a ja nigdy nie pójdę na to, co wybrali, pozostanę przy broni". Ten film jest po prostu uniwersalny w swojej treści, umacnia widzów w dobrym, pokazuje jak pod szkłem powiększającym wartości, których my czasem się boimy. Na tym polega dobry western, nie da się sprowadzić do poematu o koniach, prerii i pistoletach. I nie jest ważne, czy dostanie 10 czy 8 gwiazdek jak u mnie, kilka jego elementów jak te słowa przeze mnie zacytowane działają jak katalizator, podnoszą film od razu na poziom czegoś ponadczasowego, co może stać się znakiem drogowym w naszym życiu.