Jean Cocteau

Był człowiekiem wszechstronnym: poetą, prozaikiem, autorem sztuk teatralnych, librett operowych, baletowych, scenariuszy filmowych, reżyserem, malarzem, rysownikiem, rzeźbiarzem. Czerpał z surrealizmu, kubizmu, psychoanalizy. Do grona jego przyjaciół i współpracowników zaliczali się m.in. Pablo Picasso, Erik Satie, Marcel Proust, Colette, Sergiej Diagilew. "Odkrył" jednego z najważniejszych awangardowych filmowców amerykańskich, Kennetha Angera. Jean Cocteau to jeden z najbardziej wpływowych artystów XX wieku. Przyszedł na świat u progu nowej epoki, w roku 1889, w zamożnej rodzinie mieszczańskiej, mieszkającej w podparyskim Maisons-Lafitte. Jean Maurice Eugene Clement Cocteau wychowywał się w towarzystwie siostry Marthe i brata Paula. Szczęśliwe dzieciństwo skończyło się jednak, kiedy chłopiec miał 9 lat. Wówczas jego ojciec, Georges Cocteau, popełnił samobójstwo. Wydarzenie to wpłynęło na całe życie artysty, stanowiąc ważny klucz w interpretacji jego twórczości. W 1900 roku Jean rozpoczął naukę w prywatnym liceum Condorcet, z którego został wydalony cztery lata później. Po tym zdarzeniu uciekł do Marsylii, gdzie przez kilka miesięcy ukrywał się pod fałszywym nazwiskiem, lecz policja odnalazła go w końcu i oddała pod opiekę wujostwa. Poetycki debiut Cocteau - tomik "Lampe d'Aladin" - miał miejsce w roku 1908. Wkrótce potem spotkał Diagilewa i Strawińskiego, oraz napisał pierwszą powieść "Le Potomak" (fantazję na temat stworzenia, które żyje uwięzione w akwarium). W momencie wybuchu I wojny światowej 25-letni Jean został powołany do wojska i wysłany na front belgijski. Szybko jednak opuścił armię. W 1917 roku Cocteau poznał Picassa i włączył się do prac przy balecie "Parade". Muzykę skomponował Erik Satie, oprawą plastyczną zajął się Picasso, reżyserował Diagilew, spektakl jednak okazał się całkowitą klapą. I został doceniony dopiero kilka lat później. W roku 1918 Jean Cocteau nawiązał romans z 15-letnim wówczas, młodym pisarzem Raymondem Radiguet. To pierwsza wielka miłość poety, której tragiczny koniec nastąpił po pięciu latach. Śmierć kochanka, który zapadł na tyfus, pchnęła Cocteau w uzależnienie od opium. Z problemem tym borykał się przez wiele lat, a skutkiem tych doświadczeń była bardzo osobista książka, wydana w 1930 roku, a zatytułowana "Opium" właśnie. W tym samym roku powstał także pierwszy film Jeana Cocteau "Krew poety" - będący początkiem trylogii realizowanej na przestrzeni całego życia, a zwanej trylogią orficką. Zainteresowanie Cocteau filmem musiało nadejść prędzej czy później. Medium, stosunkowo młode i jeszcze przez wielu nie postrzegane jako sztuka, było znakomitym "wyrazicielem" surrealistycznej wyobraźni artysty. Pierwszy filmowy projekt poety sfinansowali Charles i Marie-Laure de Noailles (którzy również wspierali finansowo Luisa Bunuela przy realizacji "Złotego wieku". Do dzisiaj "Krew poety" uchodzi za jeden z najbardziej niepokojących obrazów w filmowym dorobku Cocteau. Sam reżyser opisał serię voyerystycznych obrazów jako "schodzenie w głąb samego siebie drogą przypominającą senne marzenie bez snu". Obraz ten ilustruje prywatną mitologię artysty. W latach 40. Jean Cocteau spotkał na swojej drodze nową miłość, która miała trwać do końca jego życia. Był nią młody aktor Jean Marais. Dzielili nie tylko wspólne życie, lecz także pasję twórczą. Marais stał się ulubionym aktorem Cocteau, jego inspiracją. Pracowali razem w teatrze, a wiele ról pisarz stworzył specjalnie dla młodego kochanka. Również dzięki niemu Cocteau powrócił do filmu, realizując po 15-letniej przerwie filmową baśń "Piękna i Bestia", opartą na osiemnastowiecznej baśni autorstwa Madame Leprince de Beaumont. W tym obrazie rolę Pięknej zagrała Josette Day, natomiast w Bestię / Księcia wcielił się, oczywiście, Jean Marais. Opowiadając swoją wersję znanej bajki, Cocteau wykreował atmosferę pełną przerażającego piękna, pokazując jednocześnie jak trudno oddzielić rzeczywistość od fantazji. Reżyser posłużył się całą gamą baśniowych niesamowitości, jak kandelabry przypominające żywe ramiona czy kariatydy poruszające oczami, tworząc tym samym swoisty model przedstawiania fantastycznego świata na ekranie. Po sukcesie Pięknej i Bestii, Jean Cocteau kontynuował przygodę z kinem. W latach 1948-1949 powstały dwa obrazy: "Straszni rodzice" i "Straszne dzieci".Jednakże reżyserem drugiego filmu (będącego zresztą adaptacją powieści Cocteau z '29 roku) był Jean-Pierre Melville. Poeta nie mógł osobiście reżyserować tej ekranizacji z powodu prac trwających przy realizacji "Orfeusza" drugiej części trylogii rozpoczętej w latach 30. Orfeusz oraz Testament Orfeusza to dwa ostatnie filmy Jeana Cocteau realizowane w ciągu 10 lat. Pierwsze dzieło uchodzi za najlepsze w filmowym dorobku artysty, nagrodzony w Cannes i Wenecji. W tej uwspółcześnionej wersji starożytnego mitu o Orfeuszu i Eurydyce pojawiają się motywy stale obecne w jego twórczości: śmierć, zawieszenie pomiędzy realnością a wyobraźnią. Orfeusz w tym filmie jest poetą, który, ulegając urokom księżniczki / Śmierci, gubi swoją ukochaną żonę Eurydykę. Ten obraz to także próba stworzenia syntezy sztuk, idealnego mariażu literatury i filmu. Reżyser jeszcze krok dalej poszedł w Testamencie Orfeusza, który zamyka orficki cykl. Tu obrazy łączą się jak słowa w surrealistycznym poemacie, nieograniczone żadną logiką ani formalnymi wymogami. Osobistą wymowę filmu podkreśla udział w nim Cocteau, który gra poniekąd samego siebie - starego poetę, piszącego artystyczny testament. Podczas swojej wędrówki przez nierzeczywiste krajobrazy, poeta spotyka przyjaciół, wśród których są m.in. Pablo Picasso, Yul Brynner, Charles Aznavour, Brigitte Bardot. Ku wielkiemu rozczarowaniu artysty, jego ostatni film nie został dobrze przyjęty i uznano go za obraz archaiczny. Przypomnijmy, że był rok 1960, a więc młode pokolenie mówiło już własnym głosem, odrzucając stare autorytety. Jednakże wielkim admiratorem i obrońcą "Testamentu..." był Francois Truffaut, który uznał poetę-filmowca za jednego z prekursorów Nowej Fali. Jean Cocteau zmarł w 1963 roku na zawał serca, którego doznał na wieść o śmierci swojej przyjaciółki Edith Piaf. Robił kino naznaczone własną indywidualnością, stanowiące dopełnienie całej jego twórczości. Nie sposób tego nie docenić. ... więcej