Recenzja filmu

Królik po berlińsku (2009)

Jeśli komuś się wydaje, że takie małe zwierzątko jak królik nie może mieć związku z wielką europejską historią, jest w błędzie. Króliki w dokumentalnym filmie Bartka Konopki, mimo tego że są małe, puchate i bardzo płochliwe, dźwigają na grzbietach ciężar metafory tak wielki, że wydają się co najmniej tak majestatyczne jak kamienne lwy na Trafalgar Square. Ale po kolei… Film "Królik po berlińsku" rozpoczyna się dość zagadkowo jak na kino dokumentalne, pierwsze kadry przypominają bowiem film przyrodniczy. Ujęcia podpatrywanych zwierząt uzupełnia rzeczowy komentarz zza kadru, w filmie wypowiadają się też różni eksperci, wyjaśnieniem służą: artyści, myśliwy, były żołnierz NVA pełniący służbę na granicy, a nawet kucharz… Powoli jednak, opowieść o dzikich królikach zamieszkujących przestrzeń między w istocie dwoma murami, oddzielającymi Berlin Wschodni od Berlina Zachodniego, przekształca się w historię o ludziach żyjących w systemie totalitarnym. Historia filmowana z króliczej perspektywy rozpoczyna się w momencie budowy muru berlińskiego, a kończy już w rzeczywistości zjednoczonego państwa niemieckiego i zjednoczonego Berlina. W "Króliku po berlińsku" ludzka i zwierzęca perspektywa oświetlają się wzajemnie, czyniąc opowieść o berlińskim murze tak niezwykłą, zajmującą i poruszającą. Co ciekawe, pośród licznych niemieckich filmów dokumentalnych traktujących (w sposób dość różnorodny) o murze berlińskim, próżno szukać obrazu podobnego filmowi Konopki. Historie o ludziach i ich losach, wspomnienia, wypowiedzi, narracje ilustrowane obficie materiałami archiwalnymi oficjalnymi (jak i prywatnymi fotografiami i filmami) wydają się wyznaczać reguły konstruowania niemieckich historii o berlińskim murze. Na ich tle "Królik po berlińsku" zadziwia niezwykłością punktu widzenia, a jednocześnie uniwersalnością, mówiąc tak wiele o historii Europy, o doświadczeniu pokoleń, społeczeństw schwytanych w pułapkę socjalizmu. Przy tym opowiada historię – jak podkreśla sam reżyser – "nie o bohaterach, ale o ludziach, którzy są zwykłymi zjadaczami chleba, którzy martwili się o własne poletko i szukali normalności w nienormalnym świecie". Bartek Konopka wykorzystuje materiały archiwalne z pomysłem i kreatywnością godną wirtuoza, trudno w filmie szukać zbędnego ujęcia, niepotrzebnego komentarza. Film ogląda się z ogromnym emocjonalnym zaangażowaniem i zainteresowaniem. Nie wiem, czy to za sprawą znakomitego pomysłu (i elementu zaskoczenia), czy też króliczych puchatych bohaterów potraktowanych z czułością, czy może dzięki świetnemu montażowi i poetyckiemu wyczuciu realizatorów. A może dzięki temu wszystkiemu razem? Może to jeden z tych filmów, w którym jakimś magicznym sposobem wyśmienity pomysł splótł się ze świetną realizacją i czymś jeszcze, co sprawia, że film – czasem pozbawione finezji rzemiosło artystyczne – staje się sztuką. Cóż więcej mówić… "Królika po berlińsku" polecić można nawet najbardziej wymagającym smakoszom kina.