Może współcześnie film Hoffmana i Skórzewskiego już nie robi wielkiego wrażenia, ale uważam, że z kilku powodów dzieło to warto obejrzeć. Film, określany często przez krytyków mianem „polskiego westernu”, to bardzo pomysłowe połączenie filmu sensacyjnego, dramatu psychologicznego oraz wątków klasycznego westernu. Jest tu także ukazana sytuacja Polski i Polaków tuż po II wojnie światowej, ich lęki, nadzieje, postawy wobec nowego stanu rzeczy i próby zorganizowania sobie życia po wojennej traumie.
Fabuła jest jakby żywcem wyjęta z westernu: Andrzej (Holoubek), tajemniczy mężczyzna znikąd przyłącza się w celach zarobkowych do grupy mężczyzn, których zadaniem jest ochrona poniemieckiego mienia w pewnym miasteczku na Ziemiach Odzyskanych. Okazuje się jednak, że mężczyźni są bandytami, którzy chcą zagrabić wszystko, co się da i uciec. Andrzej, ostatni sprawiedliwy, postanawia pokrzyżować im plany.
Ale w „Prawie i pięści” to sensacyjna fabuła tak naprawdę jest tylko pretekstem do próby rozliczenia powojennych postaw Polaków poprzez pogłębione psychologiczne portrety bohaterów. Każdy z głównych bohaterów jest pełnokrwistym człowiekiem, każdy z nich ma jakieś mniej lub bardziej ambitne plany, marzenia, nadzieje, ale i oczekiwania w związku z zakończeniem wojny. Widzimy, że w ich duszy i psychice głęboko utkwiły tragiczne wspomnienia wojny, przeżycia obozu koncentracyjnego, u niektórych również chęć odwetu. Niektórzy z nich uważają, że teraz, po przeżyciu wojny, wszystko się im należy, wszystko mogą, że „za ojczyznę to walczyłem na wojnie, a teraz walczę dla siebie”. Twórcy filmu nie potępiają z góry żadnej z prezentowanych w filmie postaw, starają się je zrozumieć, wyraźnie jednak sympatią obdarzają Andrzeja jako tego, który nie reprezentuje postawy roszczeniowej, ale stara się współdziałać z innymi.
Na uwagę zasługuje bardzo dobre aktorstwo (szczególnie Holoubka) oraz świetna muzyka Krzysztofa Komedy i pamiętna ballada „Nim wstanie świt” wykonana przez Edmunda Fettinga do słów Agnieszki Osieckiej.