Plakat zawsze towarzyszył filmowi. Był informacją, zachętą, reklamą. Jednak w powojennej Polsce stał się zależnym tematycznie od dzieła filmowego, ale jednak osobnym dziełem. Często lapidarnym komentarzem, podsumowaniem czy skrótem. Było to skutkiem znacjonalizowania i scentralizowania dystrybucji filmów przez państwowego monopolistę, jakim było Przedsiębiorstwo Państwowe "Film Polski", a potem Polfilm. Zlecenia dawały autorom, wybitnym grafikom, swobodę twórczej interpretacji.
W 1948 roku na wystawie zbiorowej Internationale Plakat Ausstellung mit Karikaturenschad w Wiedniu Henryk Tomaszewski zdobył pięć złotych medali. O polskich twórcach plakatu stało się głośno również na Zachodzie. Powstała polska szkoła plakatu, przy czym terminem tym opisywano fenomen szerokiej grupy bardzo różnorodnych artystów.
Za najważniejszych twórców plakatu uznaje się Józefa Mroszczaka oraz Henryka Tomaszewskiego, którzy na warszawskiej ASP prowadzili katedrę plakatu. Ale przedstawicielami tej dziedziny są również m.in. Eryk Lipiński, Roman Cieślewicz, Jan Lenica, Jan Młodożeniec, Franciszek Starowieyski, Waldemar Świerzy, Wojciech Zamecznik, Wojciech Fangor, Julian Pałka, Rosław Szaybo, Maciej Hibner i inni.
Grafików z kolejnego pokolenia, debiutującego w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, też do nich zaliczamy, choć prof. Folga Januszewska widzi ich odrębność stylistyczną. "Powraca plakat protestujący, w Polsce będzie to tzw. plakat solidarnościowy. On ma inną poetykę, inny cel. Po raz pierwszy plakat polityczny jest ambitny artystycznie, a jednocześnie jest szybki, kruchy, czysty, prosty, oparty o nowe znaki i metafory".
To czas wielkich nazwisk polskiej grafiki, jak Andrzej Pągowski, Rafał Olbiński, Wiesław Wałkuski, Wiktor Sadowski, Stasys Eidrigevičius, Jan Jaromir Aleksiun, Eugeniusz Get-Stankiewicz, Jan Sawka, Lech Majewski, Eugeniusz Skorwider, Lex Drewinski, Władysław Pluta i innych.
Wystawa Szybki, kruchy, czysty. Wybrane plakaty filmowe lat 80. pokazuje jedynie fragment bogatej spuścizny lat osiemdziesiątych. Ich daty powstania różnią czasem się od dat ukończenia produkcji filmów. Plakat Andrzeja Pągowskiego do "Przesłuchania" powstał dopiero w 1989 roku, do "Wielkiego biegu" zaś – w roku 1987. Oba te plakaty mają bardzo mocny wydźwięk polityczny.
Andrzej Pągowski jest autorem najszerzej reprezentowanym w wyborze plakatów. Jest twórcą niesłychanie płodnym, którego prace chętnie zamawiano. Plakaty Pągowskiego były cenione również przez reżyserów. Nie tylko umiał oddać informacje o filmie, ale też tworzył posumowanie graficzne na najwyższym poziomie artystycznym.
Prócz Pągowskiego pokazujemy plakaty stworzone przez innych wybitnych grafików: Franciszka Starowieyskiego, Jakuba Erola – ucznia Henryka Tomaszewskiego – Wiesława Wałkuskiego, Leszka Drzewińskiego (Lex Drewinski) – który podobnie jak Pągowski był uczniem Waldemara Świerzego – oraz Marka Płozę-Dolińskiego.
Na wystawie są również dwa plakaty stworzone przez twórców będących przede wszystkim malarzami. Oba wypływają z ich malarskich poszukiwań. Henryk Waniek jest autorem plakatów do "Doliny Issy". Podobnie jak w malarstwie tworzy nostalgiczno-surrealistyczne krajobrazy. Autorem ekspresyjnego plakatu do filmu "Klakier" jest Jerzy Duda-Gracz. Znany ze zdeformowanych postaci ludzkich, tym razem tworzy tragiczny portret, wpisany w ramy portretu trumiennego, starego mężczyzny w rozmazanym makijażu.
Bogactwo stylistyczne i zaskakujące rozwiązania graficzne plakatów lat osiemdziesiątych nie straciły swojej mocy pomimo upływającego czasu. Dziś nie patrzymy na nie jak na zapowiedź dzieła filmowego. Swoją informacyjną wartość już straciły. Pozostały znakomite grafiki. Są one także zapisem tamtych lat – ich niepokoju, rozedrgania, smutku. I sprzeciwu.
W 1948 roku na wystawie zbiorowej Internationale Plakat Ausstellung mit Karikaturenschad w Wiedniu Henryk Tomaszewski zdobył pięć złotych medali. O polskich twórcach plakatu stało się głośno również na Zachodzie. Powstała polska szkoła plakatu, przy czym terminem tym opisywano fenomen szerokiej grupy bardzo różnorodnych artystów.
Za najważniejszych twórców plakatu uznaje się Józefa Mroszczaka oraz Henryka Tomaszewskiego, którzy na warszawskiej ASP prowadzili katedrę plakatu. Ale przedstawicielami tej dziedziny są również m.in. Eryk Lipiński, Roman Cieślewicz, Jan Lenica, Jan Młodożeniec, Franciszek Starowieyski, Waldemar Świerzy, Wojciech Zamecznik, Wojciech Fangor, Julian Pałka, Rosław Szaybo, Maciej Hibner i inni.
Grafików z kolejnego pokolenia, debiutującego w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, też do nich zaliczamy, choć prof. Folga Januszewska widzi ich odrębność stylistyczną. "Powraca plakat protestujący, w Polsce będzie to tzw. plakat solidarnościowy. On ma inną poetykę, inny cel. Po raz pierwszy plakat polityczny jest ambitny artystycznie, a jednocześnie jest szybki, kruchy, czysty, prosty, oparty o nowe znaki i metafory".
To czas wielkich nazwisk polskiej grafiki, jak Andrzej Pągowski, Rafał Olbiński, Wiesław Wałkuski, Wiktor Sadowski, Stasys Eidrigevičius, Jan Jaromir Aleksiun, Eugeniusz Get-Stankiewicz, Jan Sawka, Lech Majewski, Eugeniusz Skorwider, Lex Drewinski, Władysław Pluta i innych.
Wystawa Szybki, kruchy, czysty. Wybrane plakaty filmowe lat 80. pokazuje jedynie fragment bogatej spuścizny lat osiemdziesiątych. Ich daty powstania różnią czasem się od dat ukończenia produkcji filmów. Plakat Andrzeja Pągowskiego do "Przesłuchania" powstał dopiero w 1989 roku, do "Wielkiego biegu" zaś – w roku 1987. Oba te plakaty mają bardzo mocny wydźwięk polityczny.
Andrzej Pągowski jest autorem najszerzej reprezentowanym w wyborze plakatów. Jest twórcą niesłychanie płodnym, którego prace chętnie zamawiano. Plakaty Pągowskiego były cenione również przez reżyserów. Nie tylko umiał oddać informacje o filmie, ale też tworzył posumowanie graficzne na najwyższym poziomie artystycznym.
Prócz Pągowskiego pokazujemy plakaty stworzone przez innych wybitnych grafików: Franciszka Starowieyskiego, Jakuba Erola – ucznia Henryka Tomaszewskiego – Wiesława Wałkuskiego, Leszka Drzewińskiego (Lex Drewinski) – który podobnie jak Pągowski był uczniem Waldemara Świerzego – oraz Marka Płozę-Dolińskiego.
Na wystawie są również dwa plakaty stworzone przez twórców będących przede wszystkim malarzami. Oba wypływają z ich malarskich poszukiwań. Henryk Waniek jest autorem plakatów do "Doliny Issy". Podobnie jak w malarstwie tworzy nostalgiczno-surrealistyczne krajobrazy. Autorem ekspresyjnego plakatu do filmu "Klakier" jest Jerzy Duda-Gracz. Znany ze zdeformowanych postaci ludzkich, tym razem tworzy tragiczny portret, wpisany w ramy portretu trumiennego, starego mężczyzny w rozmazanym makijażu.
Bogactwo stylistyczne i zaskakujące rozwiązania graficzne plakatów lat osiemdziesiątych nie straciły swojej mocy pomimo upływającego czasu. Dziś nie patrzymy na nie jak na zapowiedź dzieła filmowego. Swoją informacyjną wartość już straciły. Pozostały znakomite grafiki. Są one także zapisem tamtych lat – ich niepokoju, rozedrgania, smutku. I sprzeciwu.
Agnieszka Bebłowska Bednarkiewicz