Wśród prawie tysiąca filmów, które powstały pomiędzy 1946 a 1989 r., są obrazy Munka, Wajdy, Kawalerowicza, Kutza, Zanussiego, Marczewskiego, Kieślowskiego i wielu innych mistrzów polskiego kina. Do kogo dziś należy ten wielki skarb narodowej kultury? Kto powinien czerpać zyski ze sprzedaży tych filmów? - zastanawia się Barbara Hollender w dzisiejszej "Rzeczpospolitej".
Po 1989 roku sprawa stała się jasna. Film należy do producenta, który zbiera na niego pieniądze. Starsze tytuły są kością niezgody. W sierpniu 1994 roku prawami do zysku z ich sprzedaży podzieliły się państwowe studia: Kadr, Tor, Perspektywa, Oko, Dom, Zebra, Zodiak i Profil.
W pierwszej kolejności ich własnością stały się filmy wyprodukowane przez zespoły o tych samych nazwach. W ten sposób np. Kadr dostał ok. 100 tytułów (m.in. wszystkie obrazy jego szefa Jerzego Kawalerowicza), Tor - 35 (m.in. filmy Krzysztofa Zanussiego, Krzysztofa Kieślowskiego, Edwarda Żebrowskiego, kilka filmów Stanisława Różewicza, Janusza Majewskiego, "Rejs" Marka Piwowskiego). Studia dostały też filmy reżyserów, którzy byli u nich na etatach.
Nie ulega wątpliwości, że kilka studiów w latach 90. przetrwało trudne chwile głównie dzięki wpływom ze sprzedaży starych filmów. Ale dzisiaj nie są to kokosy. Jan Włodarczyk twierdzi, że obrót starymi tytułami z roku na rok wykazuje tendencję spadkową. W 1999 roku wynosił 1,8 mln zł, w 2000 - tylko 1,3 mln. Rok 2002 zamknął się sumą ok. 800 tys. zł. A prognozy na następne 2 - 3 lata są mizerne: 200 - 250 tys. zł rocznie. Drugie tyle mogą uhandlować poszczególne studia. W sumie więc filmy sprzed 1989 roku będą w najbliższych latach wzbogacać budżet kinematografii o ok. 0,5 mln zł rocznie. Z jednej strony to niewiele, zważywszy że koszt wyprodukowania jednego obrazu to dziś ok 3 mln zł. Z drugiej jednak każdy producent wie, jak ważne jest choćby 100 tys. zł, gdy brakuje pieniędzy na zakończenie prac. (...)
W latach 90. TVP płaciła około 15 tys. zł za prawo do jednej projekcji polskiego filmu. Dzisiaj jest gotowa zaoferować najwyżej 7 - 8 tys. zł, na dodatek żądając prawa do wykorzystania kopii w dowolnej z czterech anten. Za drugą projekcję płaci się już tylko 50 proc., za kolejne - po 25 proc.
Czasem zgłosi się z propozycją zakupu Biuro Ośrodków Regionalnych, ale tam kontrakty opiewają na bardzo niewielkie sumy. Kupuje też polskie filmy kanał "Ale kino!" - jednak jako kanał o bardzo ograniczonym zasięgu płaci najwyżej 1/3 zwyczajowej ceny.
Inną przyczyną spadku obrotów jest zmęczenie widzów dawnymi obrazami. Dzisiaj telewizje interesują się filmami "kultowymi". Z owych kilkuset starych tytułów "chodzi" zaledwie 50 - 60. Filmy Wajdy, Hasa, Kutza, Hoffmana, komedie takie jak"Rejs" Piwowskiego, "Miś" Barei. A właśnie prawami do większości tych filmów studia teraz nie dysponują, bo sprzedały je telewizji, podpisując długoterminowe kontrakty. (...)
W czasie tworzenia nowej ustawy o kinematografii ciągle wraca pytanie: Do kogo powinny należeć filmy powojennego 50-lecia? (...)
Minister Waldemar Dąbrowski powiedział wyraźnie, że jego zdaniem cezurę własności powinna stanowić data 1989 r. Od tego właśnie momentu studia usamodzielniły się i zaczęły pełnić funkcję producentów. Przedtem wszystkie filmy - choć przygotowane w zespołach - realizowane były wyłącznie za pieniądze państwowe. Teraz więc, zdaniem ministra, powinny wrócić do państwa, a zyski z ich sprzedaży trafić do przyszłego Instytutu Sztuki Filmowej.
W praktyce oznacza to, że np. studio filmowe Tor straciłoby wszystkie filmy Krzysztofa Kieślowskiego poza "Podwójnym życiem Weroniki" i "Trzy kolory ". I wszystkie filmy Krzysztofa Zanussiego, które powstały przed 1989 rokiem, w tym choćby "Strukturę kryształu", "Życie rodzinne" czy "Barwy ochronne" . Kadr musiałby się pożegnać z obrazami Jerzego Kawalerowicza, z "Matką Joanną od Aniołów" i "Austerią" na czele.
Tymczasem szefowie studiów uważają, że mają do tych tytułów moralne prawo. Często były one inspirowane przez ich kierowników literackich, powstawały pod ich opieką, oni też przepychali je przez komisje scenariuszowe i kolaudacyjne, czasem jeszcze prowadząc boje z cenzorami z Mysiej i Wydziału Kultury KC. (...)
O tym, co stanie się z państwowymi studiami i do kogo będą należały filmy sprzed 1989 roku, zadecyduje nowa ustawa o kinematografii. Warto jednak zdać sobie sprawę, jak skomplikowana jest to sprawa. Prawnicy interpretują paragrafy ustawy i zarządzenia sprzed lat w rozmaity sposób, na korzyść różnych stron. Producenci prywatni powołują się na poczucie sprawiedliwości i równy dostęp do funduszy i mają swoje racje. Szefowie studiów mówią o moralnym prawie do tytułów, które powstały pod ich kierunkiem i z ich twórczym udziałem i ich argumenty można zrozumieć. Niektórzy zresztą chcą zatrzymać jedynie filmy własne, zrzekając się praw do obrazów wyprodukowanych przez nieistniejące już instytucje. (...)
Po 1989 roku sprawa stała się jasna. Film należy do producenta, który zbiera na niego pieniądze. Starsze tytuły są kością niezgody. W sierpniu 1994 roku prawami do zysku z ich sprzedaży podzieliły się państwowe studia: Kadr, Tor, Perspektywa, Oko, Dom, Zebra, Zodiak i Profil.
W pierwszej kolejności ich własnością stały się filmy wyprodukowane przez zespoły o tych samych nazwach. W ten sposób np. Kadr dostał ok. 100 tytułów (m.in. wszystkie obrazy jego szefa Jerzego Kawalerowicza), Tor - 35 (m.in. filmy Krzysztofa Zanussiego, Krzysztofa Kieślowskiego, Edwarda Żebrowskiego, kilka filmów Stanisława Różewicza, Janusza Majewskiego, "Rejs" Marka Piwowskiego). Studia dostały też filmy reżyserów, którzy byli u nich na etatach.
Nie ulega wątpliwości, że kilka studiów w latach 90. przetrwało trudne chwile głównie dzięki wpływom ze sprzedaży starych filmów. Ale dzisiaj nie są to kokosy. Jan Włodarczyk twierdzi, że obrót starymi tytułami z roku na rok wykazuje tendencję spadkową. W 1999 roku wynosił 1,8 mln zł, w 2000 - tylko 1,3 mln. Rok 2002 zamknął się sumą ok. 800 tys. zł. A prognozy na następne 2 - 3 lata są mizerne: 200 - 250 tys. zł rocznie. Drugie tyle mogą uhandlować poszczególne studia. W sumie więc filmy sprzed 1989 roku będą w najbliższych latach wzbogacać budżet kinematografii o ok. 0,5 mln zł rocznie. Z jednej strony to niewiele, zważywszy że koszt wyprodukowania jednego obrazu to dziś ok 3 mln zł. Z drugiej jednak każdy producent wie, jak ważne jest choćby 100 tys. zł, gdy brakuje pieniędzy na zakończenie prac. (...)
W latach 90. TVP płaciła około 15 tys. zł za prawo do jednej projekcji polskiego filmu. Dzisiaj jest gotowa zaoferować najwyżej 7 - 8 tys. zł, na dodatek żądając prawa do wykorzystania kopii w dowolnej z czterech anten. Za drugą projekcję płaci się już tylko 50 proc., za kolejne - po 25 proc.
Czasem zgłosi się z propozycją zakupu Biuro Ośrodków Regionalnych, ale tam kontrakty opiewają na bardzo niewielkie sumy. Kupuje też polskie filmy kanał "Ale kino!" - jednak jako kanał o bardzo ograniczonym zasięgu płaci najwyżej 1/3 zwyczajowej ceny.
Inną przyczyną spadku obrotów jest zmęczenie widzów dawnymi obrazami. Dzisiaj telewizje interesują się filmami "kultowymi". Z owych kilkuset starych tytułów "chodzi" zaledwie 50 - 60. Filmy Wajdy, Hasa, Kutza, Hoffmana, komedie takie jak
W czasie tworzenia nowej ustawy o kinematografii ciągle wraca pytanie: Do kogo powinny należeć filmy powojennego 50-lecia? (...)
Minister Waldemar Dąbrowski powiedział wyraźnie, że jego zdaniem cezurę własności powinna stanowić data 1989 r. Od tego właśnie momentu studia usamodzielniły się i zaczęły pełnić funkcję producentów. Przedtem wszystkie filmy - choć przygotowane w zespołach - realizowane były wyłącznie za pieniądze państwowe. Teraz więc, zdaniem ministra, powinny wrócić do państwa, a zyski z ich sprzedaży trafić do przyszłego Instytutu Sztuki Filmowej.
W praktyce oznacza to, że np. studio filmowe Tor straciłoby wszystkie filmy Krzysztofa Kieślowskiego poza "Podwójnym życiem Weroniki" i "
Tymczasem szefowie studiów uważają, że mają do tych tytułów moralne prawo. Często były one inspirowane przez ich kierowników literackich, powstawały pod ich opieką, oni też przepychali je przez komisje scenariuszowe i kolaudacyjne, czasem jeszcze prowadząc boje z cenzorami z Mysiej i Wydziału Kultury KC. (...)
O tym, co stanie się z państwowymi studiami i do kogo będą należały filmy sprzed 1989 roku, zadecyduje nowa ustawa o kinematografii. Warto jednak zdać sobie sprawę, jak skomplikowana jest to sprawa. Prawnicy interpretują paragrafy ustawy i zarządzenia sprzed lat w rozmaity sposób, na korzyść różnych stron. Producenci prywatni powołują się na poczucie sprawiedliwości i równy dostęp do funduszy i mają swoje racje. Szefowie studiów mówią o moralnym prawie do tytułów, które powstały pod ich kierunkiem i z ich twórczym udziałem i ich argumenty można zrozumieć. Niektórzy zresztą chcą zatrzymać jedynie filmy własne, zrzekając się praw do obrazów wyprodukowanych przez nieistniejące już instytucje. (...)