Recenzja filmu

Syberiada polska (2013)
Janusz Zaorski
Adam Woronowicz
Sonia Bohosiewicz

Wu wei po polsku i nowe bohaterstwo

Podczas dwóch godzin trwania filmu Zaorski prezentuje widzom całe spektrum "typowych" aspektów życia polskiego zesłańca: choroby, wycieńczenie, śmierć, przemoc, wrogość, ale i miłość,
Już kiedyś, recenzując inny film, odwoływałem się do myśli taoizmu. Seans "Syberiady polskej" też przywołał skojarzenia z tą koncepcję. Zupełnie bezwiednie i zapewne nieintencjonalnie "Syberiada polska" stała się w moich oczach ilustracją jednej z podstawowych idei taoizmu – wu wei.

Fabuła filmu opowiada o losach mieszkańców pewnej polskiej wioski na przestrzeni siedmiu lat od wybuchu II Wojny Światowej. Wioska położona jest na wschodnich rubieżach kraju, więc 17 września zostaje zajęta przez wojska radzieckie. Wkrótce potem wszyscy jej mieszkańcy są pakowani do pociągu i wywożeni daleko w głąb syberyjskiej dziczy. Los, jakiego doświadczyło setki tysięcy polskich obywateli, możemy zgłębiać na przykładzie tego, co spotkało grupę głównych bohaterów. Zaliczają się do nich Jan Dolina, były żołnierz, potem zwykły gospodarz, jego syn Staszek, przyjaciółka Staszka Cynia i samotna matka trojga dzieci, Irena.

Podczas dwóch godzin trwania filmu Zaorski prezentuje widzom całe spektrum "typowych" aspektów życia polskiego zesłańca: choroby, wycieńczenie, śmierć, przemoc, wrogość, ale i miłość, przyjaźń, nieoczekiwane gesty pomocy i zrozumienia. I to właśnie wywołało moje skojarzenie ze wspomnianym na początku wu wei. Narracja poprowadzona została jakby pod dyktando Laoziego: Naturalną rzeczą jest zmiana, czasem maszeruje się na przedzie, czasem daleko z tyłu. Co ogrzane, może zamarznąć. Czasami jest się silnym, czasami słabym. Czasami jest się zdrowym, czasami chorym. Dlatego mędrzec nie próbuje zmieniać świata na siłę. (...) Czerpie radość z istniejącego stanu rzeczy, unikając nadmiaru i wysiłku potrzebnego do zdobycia tego, co nie jest do niczego potrzebne. I dokładnie taki jest film. Wszystko toczy się w nim swoim rytmem, raz jest źle, innym razem dobrze, ale do widza dociera jedynie sam nurt zdarzeń, nie wywołując żadnej ekscytacji czy silniejszych emocji.

Oczywiście wiele osób odczyta to jako błąd, wyraz nieudolności w przekazywaniu uczuć, dramatów i rozterek bohaterów. I po części tak rzeczywiście jest. Zaorski zrobił naprawdę wiele, byśmy filmu nie polubili. Wybór oprawy muzycznej to tragiczna pomyłka, która czyni z całości rzecz kaleką. Dialogi i gra aktorska momentami trącą sztucznością. Jakby postaci były świadome tego, że nie są ludźmi z krwi i kości, a bohaterami narodowej epopei.

Niemniej, "Syberiada polska" jest dla mnie filmem i tak lepszym od większości polskich produkcji, jakie ostatnio oglądałem. Reżyser, twórcy scenariusza i autor literackiego pierwowzoru mają ode mnie wielkie brawa za próbę przedefiniowania tego, czym jest bohaterstwo. To, co pokazuje Zaorski na ekranie, jest całkowicie sprzeczne z kanonem polskiej martyrologii, zgodnie z którą za świętość, niepodważalny dogmat, uznaje się śmierć w imię honoru i ojczyzny. Tymczasem w "Syberiadzie polskiej" bohaterowie starają się przetrwać. Zamiast z dumnie podniesionym czołem iść na śmierć, walczą o życie, często w sposób, który wydaje się niegodny. A jednak tutaj zostaje on odarty z tej łaty. Postać grana przez Sonię Bohosiewicz staje się nową Matką-Polką, to ona definiuje to, czym naprawdę jest heroizm. Zaorski może i nie do końca udanie, ale jednak przekonuje, że prawdziwymi bohaterami są ci, którzy starają się przeżyć, a nie ci, którzy umierają. Tym samym twórcy filmu przywrócili mi wiarę w polskość. I nawet jeśli pod względem technicznym film zawodzi, a narracja pozostawia obojętnym, to dla mnie i tak jest o wiele ważniejszym dziełem niż choćby "Katyń". Mam nadzieję, że wycieczki szkolne nie zawiodą i uczniowie tłumnie obejrzą ten film. Wolę, by uczyli się takiej lekcji bohaterstwa, a nie tej serwowanej w wątpliwym dziele Wajdy.
1 10
Moja ocena:
5
Rocznik '76. Absolwent Uniwersytetu Warszawskiego na wydziale psychologii, gdzie ukończył specjalizację z zakresu psychoterapii. Z Filmweb.pl związany niemalże od narodzin portalu, początkowo jako... przejdź do profilu
Czy uznajesz tę recenzję za pomocną?
"Syberiada polska" jest naszym pierwszym filmem traktującym o losach Polaków zsyłanych na Syberię podczas... czytaj więcej

Pobierz aplikację Filmwebu!

Odkryj świat filmu w zasięgu Twojej ręki! Oglądaj, oceniaj i dziel się swoimi ulubionymi produkcjami z przyjaciółmi.
phones