Dwieście lat po wydaniu "Ballad i romansów" Adama Mickiewicza, w roku obwołanym przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej Rokiem Romantyzmu, w kinie Iluzjon przyglądamy się spuściźnie romantycznej w polskiej kinematografii. Dzieła polskiej szkoły filmowej wchodziły w namiętną dyskusję z założeniami romantyzmu, uruchamiając debatę nad narodową tradycją, a polscy filmowcy pozostawali w nieustannym dialogu z myślą romantyczną – czy to aktualizując ją w nowych warunkach historycznych, czy też gwałtownie z nią polemizując. Czy romantyzm wciąż pozostaje żywy w polskim kinie? Jeżeli tak, to które jego elementy są inspirujące dla współczesnych filmowców? Czy filmy polskie pozwalają nam zobaczyć romantyzm z innej perspektywy?
Literaturoznawcy i kulturoznawcy są zgodni co do tego, że paradygmat romantyczny dominował w polskiej kulturze nie tylko w XIX, lecz także w XX wieku, silnie wpływając na oceny i wybory Polaków postawionych w sytuacjach granicznych. Polscy filmowcy pozostawali w nieustannym dialogu z myślą romantyczną – czy to aktualizując ją w nowych warunkach historycznych, czy też gwałtownie z nią polemizując. Wielkie dzieła Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego czy Aleksandra Fredry były adaptowane na duży i mały ekran – dość wspomnieć o "Panu Tadeuszu" Andrzeja Wajdy, "Mazepie" Gustawa Holoubka, czy "Lawie" Tadeusza Konwickiego. Obecność romantyzmu w polskim kinie nie ograniczała się jednak wyłącznie do ekranizacji. Dzieła polskiej szkoły filmowej wchodziły w namiętną dyskusję z założeniami romantyzmu, uruchamiając debatę nad narodową tradycją.
Uznaliśmy, że najlepszą formułą przeglądu będą podwójne seanse, na których konfrontować będziemy ze sobą starsze i nowsze filmy odnoszące się do tradycji romantycznej.
22 WRZEŚNIA
17:30 Lawa. Opowieść o "Dziadach" Adama Mickiewicza, reż. Tadeusz Konwicki, Polska, 989, 109 min
20:00 Świtezianka, reż. Julia Bui Ngoc, Mai Bui Ngoc, Polska, 2018, 23 min
Królewicz Olch, reż. Kuba Czekaj, Polska, 2016, 101 min
Prelekcja dr. Tomasza Jędrzejewskiego
Pierwszego dnia przeglądu zapraszamy na dzieła dialogujące – na zupełnie różne sposoby – z twórczością wielkich romantyków: Johanna Wolfganga Goethego i Adama Mickiewicza. Tadeusz Konwicki w "Lawie" (1989) zmierzył się z jednym z najważniejszych polskich tekstów romantycznych – z "Dziadami" (1823-1832) Mickiewicza. Konwicki sięgnął po słynny dramat, ponieważ chciał stworzyć portret duchowy Polaków, sięgnąć do esencji polskości. Jak pisał Marcin Maron,
Były również powody osobiste. Lawa jest najbardziej bezpośrednim wyrazem romantycznych powinowactw istniejących w całej twórczości Konwickiego. Można je nazwać duchowymi, ponieważ obejmują one właśnie całą sferę romantyczną – od świata realnego naznaczonego konkretem po świat wyobrażeń mocno zakorzenionych w polskiej tradycji. W wymiarze rzeczywistym film ten stał się swoistą pielgrzymką Konwickiego w rodzinne strony – do Wilna (M. Maron, Romantyzm i kino, s. 259)
W Iluzjonie będą mogli Państwo zobaczyć również współczesną adaptację Mickiewicza - krótkometrażową "Świteziankę" Julii i Mai Bui Ngoc, opartą na słynnej balladzie wieszcza.
"Królewicz Olch" (2016) Kuby Czekaja jest natomiast zainspirowany balladą "Król Olch" (1782) Goethego. Opowiadając o dojrzewaniu współczesnego nastolatka, Goethe jawnie odwołuje się do wyobraźni romantycznej. Podobnie jak u Goethego, u Czekaja dwie różne rzeczywistości przenikają się wzajemnie. Jak pisał Krzysztof Kopczyński,
Czekaj jest trochę filozofem, a w pewnej mierze romantycznym artystą. Aby wytropić w jego filmowy wywodzie to, co istotne, należy posłużyć się wyobraźnią. Pozwala to ustalić, iż reguły rządzące oboma światami – choć pozornie opisywane przez nauki ścisłe – są nieczytelne i nierozpoznawalne. Światy te mają może wspólny umysł i duszę. Ale tylko w nieprzewidywalny sposób odbijają się w ustawionych naprzeciw siebie lustrach (...) (K. Kopczyński, Paradygmat polskiego romantyzmu w uniwersum filmowym, s. 153)
23 WRZEŚNIA
17:00 Pan Tadeusz, reż. Ryszard Ordyński, Polska, 1928, 124 min
19:15 Pan Tadeusz, reż. Andrzej Wajda, Polska, 1999, 147 min
Na przeglądzie poświęconym polskiemu romantyzmowi nie mogło zabraknąć dwóch adaptacji polskiej epopei narodowej – "Pana Tadeusza" (1834) Adama Mickiewicza. Film Ordyńskiego z 1928 roku był jedną z najważniejszych polskich produkcji przedwojennych – dość wspomnieć, że na premierze zjawił się podobno sam Józef Piłsudski. Choć adaptacja była krytykowana za zbytnią ilustracyjność w stosunku do oryginału, to jednak z pewnością charakteryzuje się dużą inwencją formalną, a ponadto zachwyca pejzażami – film kręcony był w województwie nowogródzkim, na terenach doskonale znanych Mickiewiczowi.
Choć Andrzej Wajda nie wspominał o inspiracji dziełem Ordyńskiego, to jednak można znaleźć pewne podobieństwa pomiędzy filmami – warto porównać na przykład prologi obydwu adaptacji. Dlaczego Wajda pod koniec lat 90. sięgnął po tekst Mickiewicza? Czy mistrzowi polskiego kina udało się zaktualizować przesłanie XIX-wiecznej epopei? Jaki był stosunek Wajdy do obrazu przedstawionego przez Mickiewicza? Zdaniem Agnieszki Morstin, dzięki adaptacji z 1999 roku, "otrzymaliśmy przyjazną dawkę romantyzmu, którą odbiorca dzisiejszy potrafi zrozumieć i przyswoić. Bo jest to romantyzm bliski współczesnemu człowiekowi – mniej narodowy, a bardziej lokalny. Dlatego "Pan Tadeusz" Andrzeja Wajdy nie skłoni nas może do tego, byśmy zstępowali do głębi, lecz będzie filmową afirmacją świata widzialnego, namacalnego i żywego. Zrehabilituje zmysły, pozwalając odpocząć zmęczonemu ideologią umysłowi. Pokaże, jak zaparzyć kawę, która smakowałaby i nam, i Mickiewiczowi" (A. Morstin, Bez kompleksów. Filmowy Pan Tadeusz czytany inaczej [w:] Od Mickiewicza do Masłowskiej, pod red. T. Lubelskiego, s. 43)
24 WRZEŚNIA
18:00 Diabeł, reż. Andrzej Żuławski, Polska, 1972, 124 min
20:10 Demon, reż. Marcin Wrona, Polska, Izrael, 2015, 94 min
Fascynacja tym, czego nie potrafi wyjaśnić "szkiełko i oko", konfrontacja z Cieniem, eksploracja mrocznej strony rzeczywistości i pytanie o naturę zła. Choć polski romantyzm potocznie kojarzony bywa przede wszystkim z tematyką historyczną, to jednak niesamowitość, irracjonalność i groza były stałymi elementami tego nurtu – dość wspomnieć o takich powieściach, jak "Maria" (1825) Antoniego Malczewskiego czy "Zamek kaniowski" (1828) Seweryna Goszczyńskiego. To właśnie tę demoniczną stronę romantyzmu chcieliśmy zaprezentować Państwu trzeciego dnia przeglądu. W Iluzjonie zobaczą Państwo "Diabła" (1972) Andrzeja Żuławskiego oraz "Demona" (2015) Marcina Wrony.
W jednym ze swoich najciekawszych dzieł Żuławski łączy konwencję horroru z kontekstem historycznym – akcja filmu rozpoczyna się w tragicznym dla Polski roku 1793. Jak pisał Marcin Maron: romantyczność Diabła oraz artystycznej metody Żuławskiego przejawia się w dwóch zasadniczych aspektach. Pierwszy jest wyznaczony perspektywą ukazania II rozbioru Polski, mocno zbliżoną do romantycznej. Jest to wizja kładąca duży nacisk na zewnętrzne przyczyny narodowej tragedii: na przemoc mentalną i fizyczną oraz manipulacje polityczne napastników (diabeł jako pruski szpicel, zakulisowe manipulacje zdrajców, przemoc «chciwych sąsiadów» (...) Drugi romantyczny aspekt polega natomiast na sposobie ujęcia tej historycznej perspektywy w formie romantycznego fantazmatu. Żuławski posłużył się tu frenetyzmem rodem z czarnego romantyzmu (M. Maron, Romantyzm i kino, s. 161).
Żuławski podkreślał, że do realizacji filmu zainspirowały go wydarzenia 1968 roku. Motywy charakterystyczne dla czarnego romantyzmu przenikają jednak także do współczesnego kina polskiego, czego najlepszym przykładem jest łączący cechy horroru i komedii "Demon" Marcina Wrony, który powraca do tematu Holocaustu, posługując się motywami znanymi zarówno z tradycji judaistycznej, jak i romantycznej (motyw rytuału dziadów).
25 WRZEŚNIA
17:00 Dybuk, reż. Michał Waszyński, Polska, 1937, 111 min
Spotkanie z prof. Krzysztofem Kopczyńskim
Ostatniego dnia przeglądu zapraszamy Państwa na niezwykły film Michała Waszyńskiego "Dybuk" (1937), oparty na dramacie Szymona An-skiego pod tym samym tytułem (1914). Obraz Waszyńskiego jest fascynującym przykładem przenikania się tradycji judaistycznej z polskim romantyzmem. Fatalizm, motyw miłości przezwyciężającej śmierć, a także "poezja grobów" to cechy, które mogą przywodzić na myśl choćby "Dziady" Adama Mickiewicza. Pokazowi towarzyszyć będzie spotkanie z Krzysztofem Kopczyńskim (prof. UW), filmowcem i wykładowcą akademickim, autorem książki "Paradygmat polskiego romantyzmu w uniwersum filmowym" (2021), a także współautorem (razem z Anną Sajewicz) "Dybuka. Opowieści o nieważności świata" (2017).
Krzysztof Kopczyński
Doktor habilitowany sztuk filmowych, doktor nauk humanistycznych, profesor w Instytucie Polonistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego, dokumentalista, konsultant w dziedzinie mediów. Autor m.in. książek "Paradygmat polskiego romantyzmu w uniwersum filmowym" (2021) i "Dybuk. Opowieść o nieważności świata" (2017, wspólnie z Anną Sajewicz).
Reżyser dokumentów "Kamienna cisza" (2007), pokazywanego na 54 festiwalach w 40 krajach i "Dybuk. Rzecz o wędrówce dusz" (2015) zaproszonego na 53 festiwale w 19 krajach. Laureat 25 nagród filmowych. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Członek Europejskiej Akademii Filmowej, Polskiej Akademii Filmowej, Stowarzyszenia Filmowców Polskich i Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami.
Tomasz Jędrzejewski
Ur. 1984 w Warszawie, adiunkt w Instytucie Literatury Polskiej Wydziału Polonistyki UW. Autor książek "Literatura w warszawskiej prasie kulturalnej pogranicza oświecenia i romantyzmu" (Kraków 2016) i "Czytanie "Dziadów" w czterech częściach" (Warszawa 2018). Zajmuje się literaturą późnego oświecenia, a także rokokiem, sentymentalizmem i romantyzmem.
KINO ILUZJON | UL. NARBUTTA 50 A | WARSZAWA
ZAKUP BILETÓW: https://tiny.pl/wgft9
Bilet na podwójny seans w cenie 28 zł | 24 zł
Możliwość zakupu biletów na pojedyncze seanse w regularnej cenie 17 zł | 15 zł
Literaturoznawcy i kulturoznawcy są zgodni co do tego, że paradygmat romantyczny dominował w polskiej kulturze nie tylko w XIX, lecz także w XX wieku, silnie wpływając na oceny i wybory Polaków postawionych w sytuacjach granicznych. Polscy filmowcy pozostawali w nieustannym dialogu z myślą romantyczną – czy to aktualizując ją w nowych warunkach historycznych, czy też gwałtownie z nią polemizując. Wielkie dzieła Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego czy Aleksandra Fredry były adaptowane na duży i mały ekran – dość wspomnieć o "Panu Tadeuszu" Andrzeja Wajdy, "Mazepie" Gustawa Holoubka, czy "Lawie" Tadeusza Konwickiego. Obecność romantyzmu w polskim kinie nie ograniczała się jednak wyłącznie do ekranizacji. Dzieła polskiej szkoły filmowej wchodziły w namiętną dyskusję z założeniami romantyzmu, uruchamiając debatę nad narodową tradycją.
Uznaliśmy, że najlepszą formułą przeglądu będą podwójne seanse, na których konfrontować będziemy ze sobą starsze i nowsze filmy odnoszące się do tradycji romantycznej.
PROGRAM:
22 WRZEŚNIA
17:30 Lawa. Opowieść o "Dziadach" Adama Mickiewicza, reż. Tadeusz Konwicki, Polska, 989, 109 min
20:00 Świtezianka, reż. Julia Bui Ngoc, Mai Bui Ngoc, Polska, 2018, 23 min
Królewicz Olch, reż. Kuba Czekaj, Polska, 2016, 101 min
Prelekcja dr. Tomasza Jędrzejewskiego
Pierwszego dnia przeglądu zapraszamy na dzieła dialogujące – na zupełnie różne sposoby – z twórczością wielkich romantyków: Johanna Wolfganga Goethego i Adama Mickiewicza. Tadeusz Konwicki w "Lawie" (1989) zmierzył się z jednym z najważniejszych polskich tekstów romantycznych – z "Dziadami" (1823-1832) Mickiewicza. Konwicki sięgnął po słynny dramat, ponieważ chciał stworzyć portret duchowy Polaków, sięgnąć do esencji polskości. Jak pisał Marcin Maron,
Były również powody osobiste. Lawa jest najbardziej bezpośrednim wyrazem romantycznych powinowactw istniejących w całej twórczości Konwickiego. Można je nazwać duchowymi, ponieważ obejmują one właśnie całą sferę romantyczną – od świata realnego naznaczonego konkretem po świat wyobrażeń mocno zakorzenionych w polskiej tradycji. W wymiarze rzeczywistym film ten stał się swoistą pielgrzymką Konwickiego w rodzinne strony – do Wilna (M. Maron, Romantyzm i kino, s. 259)
W Iluzjonie będą mogli Państwo zobaczyć również współczesną adaptację Mickiewicza - krótkometrażową "Świteziankę" Julii i Mai Bui Ngoc, opartą na słynnej balladzie wieszcza.
"Królewicz Olch" (2016) Kuby Czekaja jest natomiast zainspirowany balladą "Król Olch" (1782) Goethego. Opowiadając o dojrzewaniu współczesnego nastolatka, Goethe jawnie odwołuje się do wyobraźni romantycznej. Podobnie jak u Goethego, u Czekaja dwie różne rzeczywistości przenikają się wzajemnie. Jak pisał Krzysztof Kopczyński,
Czekaj jest trochę filozofem, a w pewnej mierze romantycznym artystą. Aby wytropić w jego filmowy wywodzie to, co istotne, należy posłużyć się wyobraźnią. Pozwala to ustalić, iż reguły rządzące oboma światami – choć pozornie opisywane przez nauki ścisłe – są nieczytelne i nierozpoznawalne. Światy te mają może wspólny umysł i duszę. Ale tylko w nieprzewidywalny sposób odbijają się w ustawionych naprzeciw siebie lustrach (...) (K. Kopczyński, Paradygmat polskiego romantyzmu w uniwersum filmowym, s. 153)
23 WRZEŚNIA
17:00 Pan Tadeusz, reż. Ryszard Ordyński, Polska, 1928, 124 min
19:15 Pan Tadeusz, reż. Andrzej Wajda, Polska, 1999, 147 min
Na przeglądzie poświęconym polskiemu romantyzmowi nie mogło zabraknąć dwóch adaptacji polskiej epopei narodowej – "Pana Tadeusza" (1834) Adama Mickiewicza. Film Ordyńskiego z 1928 roku był jedną z najważniejszych polskich produkcji przedwojennych – dość wspomnieć, że na premierze zjawił się podobno sam Józef Piłsudski. Choć adaptacja była krytykowana za zbytnią ilustracyjność w stosunku do oryginału, to jednak z pewnością charakteryzuje się dużą inwencją formalną, a ponadto zachwyca pejzażami – film kręcony był w województwie nowogródzkim, na terenach doskonale znanych Mickiewiczowi.
Choć Andrzej Wajda nie wspominał o inspiracji dziełem Ordyńskiego, to jednak można znaleźć pewne podobieństwa pomiędzy filmami – warto porównać na przykład prologi obydwu adaptacji. Dlaczego Wajda pod koniec lat 90. sięgnął po tekst Mickiewicza? Czy mistrzowi polskiego kina udało się zaktualizować przesłanie XIX-wiecznej epopei? Jaki był stosunek Wajdy do obrazu przedstawionego przez Mickiewicza? Zdaniem Agnieszki Morstin, dzięki adaptacji z 1999 roku, "otrzymaliśmy przyjazną dawkę romantyzmu, którą odbiorca dzisiejszy potrafi zrozumieć i przyswoić. Bo jest to romantyzm bliski współczesnemu człowiekowi – mniej narodowy, a bardziej lokalny. Dlatego "Pan Tadeusz" Andrzeja Wajdy nie skłoni nas może do tego, byśmy zstępowali do głębi, lecz będzie filmową afirmacją świata widzialnego, namacalnego i żywego. Zrehabilituje zmysły, pozwalając odpocząć zmęczonemu ideologią umysłowi. Pokaże, jak zaparzyć kawę, która smakowałaby i nam, i Mickiewiczowi" (A. Morstin, Bez kompleksów. Filmowy Pan Tadeusz czytany inaczej [w:] Od Mickiewicza do Masłowskiej, pod red. T. Lubelskiego, s. 43)
24 WRZEŚNIA
18:00 Diabeł, reż. Andrzej Żuławski, Polska, 1972, 124 min
20:10 Demon, reż. Marcin Wrona, Polska, Izrael, 2015, 94 min
Fascynacja tym, czego nie potrafi wyjaśnić "szkiełko i oko", konfrontacja z Cieniem, eksploracja mrocznej strony rzeczywistości i pytanie o naturę zła. Choć polski romantyzm potocznie kojarzony bywa przede wszystkim z tematyką historyczną, to jednak niesamowitość, irracjonalność i groza były stałymi elementami tego nurtu – dość wspomnieć o takich powieściach, jak "Maria" (1825) Antoniego Malczewskiego czy "Zamek kaniowski" (1828) Seweryna Goszczyńskiego. To właśnie tę demoniczną stronę romantyzmu chcieliśmy zaprezentować Państwu trzeciego dnia przeglądu. W Iluzjonie zobaczą Państwo "Diabła" (1972) Andrzeja Żuławskiego oraz "Demona" (2015) Marcina Wrony.
W jednym ze swoich najciekawszych dzieł Żuławski łączy konwencję horroru z kontekstem historycznym – akcja filmu rozpoczyna się w tragicznym dla Polski roku 1793. Jak pisał Marcin Maron: romantyczność Diabła oraz artystycznej metody Żuławskiego przejawia się w dwóch zasadniczych aspektach. Pierwszy jest wyznaczony perspektywą ukazania II rozbioru Polski, mocno zbliżoną do romantycznej. Jest to wizja kładąca duży nacisk na zewnętrzne przyczyny narodowej tragedii: na przemoc mentalną i fizyczną oraz manipulacje polityczne napastników (diabeł jako pruski szpicel, zakulisowe manipulacje zdrajców, przemoc «chciwych sąsiadów» (...) Drugi romantyczny aspekt polega natomiast na sposobie ujęcia tej historycznej perspektywy w formie romantycznego fantazmatu. Żuławski posłużył się tu frenetyzmem rodem z czarnego romantyzmu (M. Maron, Romantyzm i kino, s. 161).
Żuławski podkreślał, że do realizacji filmu zainspirowały go wydarzenia 1968 roku. Motywy charakterystyczne dla czarnego romantyzmu przenikają jednak także do współczesnego kina polskiego, czego najlepszym przykładem jest łączący cechy horroru i komedii "Demon" Marcina Wrony, który powraca do tematu Holocaustu, posługując się motywami znanymi zarówno z tradycji judaistycznej, jak i romantycznej (motyw rytuału dziadów).
25 WRZEŚNIA
17:00 Dybuk, reż. Michał Waszyński, Polska, 1937, 111 min
Spotkanie z prof. Krzysztofem Kopczyńskim
Ostatniego dnia przeglądu zapraszamy Państwa na niezwykły film Michała Waszyńskiego "Dybuk" (1937), oparty na dramacie Szymona An-skiego pod tym samym tytułem (1914). Obraz Waszyńskiego jest fascynującym przykładem przenikania się tradycji judaistycznej z polskim romantyzmem. Fatalizm, motyw miłości przezwyciężającej śmierć, a także "poezja grobów" to cechy, które mogą przywodzić na myśl choćby "Dziady" Adama Mickiewicza. Pokazowi towarzyszyć będzie spotkanie z Krzysztofem Kopczyńskim (prof. UW), filmowcem i wykładowcą akademickim, autorem książki "Paradygmat polskiego romantyzmu w uniwersum filmowym" (2021), a także współautorem (razem z Anną Sajewicz) "Dybuka. Opowieści o nieważności świata" (2017).
Krzysztof Kopczyński
Doktor habilitowany sztuk filmowych, doktor nauk humanistycznych, profesor w Instytucie Polonistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego, dokumentalista, konsultant w dziedzinie mediów. Autor m.in. książek "Paradygmat polskiego romantyzmu w uniwersum filmowym" (2021) i "Dybuk. Opowieść o nieważności świata" (2017, wspólnie z Anną Sajewicz).
Reżyser dokumentów "Kamienna cisza" (2007), pokazywanego na 54 festiwalach w 40 krajach i "Dybuk. Rzecz o wędrówce dusz" (2015) zaproszonego na 53 festiwale w 19 krajach. Laureat 25 nagród filmowych. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Członek Europejskiej Akademii Filmowej, Polskiej Akademii Filmowej, Stowarzyszenia Filmowców Polskich i Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami.
Tomasz Jędrzejewski
Ur. 1984 w Warszawie, adiunkt w Instytucie Literatury Polskiej Wydziału Polonistyki UW. Autor książek "Literatura w warszawskiej prasie kulturalnej pogranicza oświecenia i romantyzmu" (Kraków 2016) i "Czytanie "Dziadów" w czterech częściach" (Warszawa 2018). Zajmuje się literaturą późnego oświecenia, a także rokokiem, sentymentalizmem i romantyzmem.
KINO ILUZJON | UL. NARBUTTA 50 A | WARSZAWA
ZAKUP BILETÓW: https://tiny.pl/wgft9
Bilet na podwójny seans w cenie 28 zł | 24 zł
Możliwość zakupu biletów na pojedyncze seanse w regularnej cenie 17 zł | 15 zł
Pobierz aplikację Filmwebu!
Odkryj świat filmu w zasięgu Twojej ręki! Oglądaj, oceniaj i dziel się swoimi ulubionymi produkcjami z przyjaciółmi.
