Recenzja filmu

Wróg u bram (2001)

Druga wojna światowa znów stała się popularnym tematem filmów. W ostatnich latach przerabialiśmy na nowo lądowanie aliantów w Normandii ("Szeregowiec Ryan") i walki na Pacyfiku ("Cienka czerwona linia"). Dzięki obrazowi "Wróg u bram" możemy przenieść się w zupełnie inne rejony - pod Stalingrad. Walki na froncie wschodnim znaliśmy do tej pory przede wszystkim z radzieckich produkcji, których bohaterami byli pełni poświęcenia, uświadomieni społecznie junacy, ginący za ojczyznę z lekkim sercem i imieniem Stalina na ustach. Ale choć w filmie "Wróg u bram" dzieje się inaczej - umierający nie bardzo wiedzą, za co oddają życie, a ich ostatnich słów raczej nie wypada przytaczać - to jednak widzowie mogą doświadczyć pewnego deja vu. Heroiczna postawa obrońców miasta i szlachetne postacie komunistów coś nam przypominają... Cóż, nie od dzisiaj znane są rosyjskie sympatie Francuzów. Dwaj filmowcy, reżyser Jean Jacques Annaud i scenarzysta Alain Godard, kojarzeni byli do tej pory z nieco innymi filmami. Razem stworzyli między innymi pamiętną "Walkę o ogień" oraz "Imię Róży". Tym razem proponują nam jednak coś, co śmiało można nazwać produkcją hollywoodzką. Drogi (98 milionów dolarów !!!), nakręcony z rozmachem, wręcz efekciarski film opowiada nieskomplikowaną historię. Mamy w nim jasny podział świata, w którym poruszają się dość schematyczne postacie z karabinami w dłoniach. Jedynie sztandary łopoczące przy podniosłej muzyce nie są gwiaździste, tylko czerwone. Bitwa Stalingradzka trwała od lipca 1942 do lutego 1943 roku i była jednym z najkrwawszych starć drugiej wojny światowej. Zginęło w niej około 1 100 000 żołnierzy radzieckich i ponad 800 000 najeźdźców - nie tylko Niemców, ale także Włochów, Węgrów i Rumunów. Dwie całe armie niemieckie, Czwarta i Szósta Pancerna zostały wybite do nogi, a klęska stała się punktem zwrotnym wojny i symbolem porażki Trzeciej Rzeszy. Odwrót spod Stalingradu znaczył bowiem, iż Niemcom nie udało się zająć strategicznych terenów roponośnych nad Morzem Kaspijskim i ostatecznie złamać potęgi Związku Radzieckiego. Rosyjskie zwycięstwo zostało okupione wielkimi ofiarami - oprócz żołnierzy, z których spora część została zabita przez swoich oficerów za dezercję, bądź po prostu cofnięcie się pod gradem kul przeciwnika - zginęło też wielu cywilów. Liczba mieszkańców miasta spadła z 500 000 do 1000 ! W takim właśnie teatrze wojennym zostają umieszczeni aktorzy filmu "Wróg u bram". Młody, przystojny Wasilij Zajcew (Jude Law), pasterz z Uralu, zostaje przywieziony do miasta razem z całym pociągiem mięsa armatniego i po dramatycznej, krwawej przeprawie przez Wołgę, rzucony do ataku na niemieckie pozycje. Nie dostaje nawet karabinu - co drugi żołnierz musi sam postarać się o broń, czyli czekać, aż zginie któryś z uzbrojonych kolegów. Atak z gołymi rękami na wozy pancerne nie może się powieść, kiedy jednak zdziesiątkowany oddział wycofuje się, wpada wprost pod ogień własnych dowódców. Przerwanie nawet bezsensownego ataku uważane jest za zdradę i karane śmiercią. Wasilij chowa się jednak pod zwałami trupów (nie dość, że przystojniak, to jeszcze spryciarz!) i uchodzi cało z krwawej jatki. Następnie daje popis strzelecki przed towarzyszem, z którym dzielił kryjówkę. Fakt ten zmieni jego podły los, gdyż sąsiad spod zwłok to oficer polityczny, Daniłow (Joseph Fiennes), który uczyni z niego bohatera narodowego i symbol walki o Stalingrad. Wraz ze zmianą radzieckiego dowództwa - komendę obejmuje Nikita Chruszczow (rewelacyjnie ucharakteryzowany Bob Hoskins) - zmienia się koncepcja walki. Aby zachęcić swych żołnierzy do szczerego wysiłku, nowy komendant za pośrednictwem Daniłowa stawia im za przykład wyborowego strzelca, dla którego każdy pocisk to zabity niemiecki oficer. Zdjęcia Wasilija i wyniki jego kolejnych łowów są drukowane w gazetach, obiegają miasto, a potem cały kraj. Docierają też za linię frontu. W niemieckim sztabie zapada decyzja: za wszelką cenę należy zabić Zajcewa. Ma tego dokonać major Köenig (Ed Harris), wyborowy strzelec sprowadzony z Berlina. Między dwoma snajperami rozpoczyna się rozgrywka: kto kogo dorwie pierwszy. Wojna nerwów, zasadzki, podchody - z kinem wojennym mieszają się tu elementy filmów przygodowych (łowy na dużego zwierza) oraz policyjnych (rozpracowywanie przeciwnika). Sytuację komplikuje fakt, iż między dotychczasowymi przyjaciółmi, Daniłowem i Zajcewem, narasta rywalizacja o piękną Tanię, ochotniczkę z oddziałów obrony miasta. Mamy więc także wątek miłosny i element zazdrości. A gdzieś w tle toczy się normalna walka, trwają potyczki, odbywają się naloty. Główni bohaterowie nie są w stanie powalić nas na kolana. Zarówno Jude Law, jak i Joseph Fiennes wcielili się w postacie z papieru i nie potrafili nadać im życia. Najlepszą aktorską robotę odwalił chyba Ed Harris - jego major Köenig wydaje się najbardziej skomplikowanym bohaterem, który pod koniec może nas zaskoczyć. Na uwagę zasługuje także Bob Hoskins, lecz grany przez niego Chruszczow to w filmie postać drugo- a nawet trzecio-planowa. Tak jakby twórcy nie mogli podjąć decyzji, czy zająć się tylko historią pojedynku, czy też nakręcić wojenny obraz w stylu "O jeden most za daleko" - z wieloma równorzędnymi bohaterami i wątkami. W efekcie otrzymaliśmy "wojenny western", pojedynek w słońcu (i w deszczu), w dodatku pełen schematów i powtórzeń. Sekwencja przeprawy przez Wołgę do złudzenia przypomina pierwsze sceny "Szeregowca Ryana" z ciałami tonących żołnierzy i pociskami rozrywającymi bezradne tłumy na barkach. Zaś sam początek filmu to prawdziwa powtórka z "Czterech pancernych i psa": gdzieś w tajdze, podczas polowania, dziadek uczy wnuczka tajników strzelania (tylko psa brak). Twórcy nie wystrzegli się też taniego sentymentalizmu, choć - trzeba przyznać - scena miłosna wśród śpiących towarzyszy broni robi wrażenie. "Wroga u bram" można więc polecić głównie miłośnikom kina wojennego, jako kolejny obrazek do kolekcji. Również wielbiciele nietypowej sensacji powinni tu znaleźć coś dla siebie - spodobał mi się pomysł umieszczenia rozgrywki dwóch łowców (coś jak "Dzień Szakala") w scenerii wojennej. Tak naprawdę jednak film ten powinien był powstać ze dwadzieścia lat temu - świetnie uzupełniłby kulejącą i toporną propagandę spod znaku sierpa i młota.