Felieton
Sprawiedliwość kata
Filmweb / / 05-02-2016 11:58
Czy można lubić dobre filmy ze złych powodów - pod wpływem mody, snobizmu i błędnej interpretacji? Niech rzuci kamieniem ten, komu nigdy nie wydała się podejrzana zbyt duża popularność artysty, którego sam szczerze ceni, kocha i szanuje.
Spotykasz kogoś, kogo naprawdę szczerze nie znosisz i jesteście zmuszeni z jakichś powodów przebywać chwilę w swoim towarzystwie, może nawet prowadzić rozmowę. I oto ta osoba, którą uważasz za swoje przeciwieństwo, swoją nemesis i rzucony ci w twarz ponury żart kosmosu, zaczyna wycierać sobie usta tytułem twojego ukochanego filmu. Pół biedy, gdyby kręciła nosem, narzekała i plotła jakieś bzdury, najgorsze, że się "twoim" filmem bezwstydnie zachwyca. Każda kolejna pochwała z jej strony jest jak śmiertelna zniewaga, jak cierń wbijany w twoje odsłonięte serce. Nie chcesz przecież, by cokolwiek was ze sobą łączyło, zwłaszcza rzecz dla ciebie ważna i intymna. Pozostaje ci nadzieja, krucha i wątła jak spokój w filmach Quentina Tarantino, ale chwytasz się jej w desperacji – być może człowiek, który właśnie koncertowo rujnuje ci dzień, burząc wiarę w sens sztuki i celowość istnienia, lubi twój ukochany film przez pomyłkę. Lubi dobry film z jakichś złych, niewłaściwych powodów. Głębokie są przecież przepaście międzyludzkich paranoi.
PRZEMOC ŁAGODZI OBYCZAJE
O lubieniu właściwych rzeczy z niewłaściwych powodów myślałem sobie na najnowszym filmie Quentina Tarantino i niech rzuci kamieniem, komu niezwykła popularność tego reżysera nigdy nie wydała się podejrzana. Na pierwszym roku filmoznawczych studiów, gdy kompulsywnie przerzucaliśmy się w grupie swoimi fascynacjami, próbując pewnie zaimponować sobie egzotycznymi gustami i znaleźć jakieś wspólne przestrzenie, Tarantino był niezastąpiony. Każdy hołubił go pewnie ze swoich powodów, no ale przecież nie szkodzi. Nie musimy wiedzieć, dlaczego podoba się nam film, który ścina z nóg jak piłka uderzająca z prędkością światła w tył głowy, byśmy mieli z seansu duchowe i intelektualne pożytki. Pamiętam też moment, który wydał mi się mistycznym niemal tryumfem sztuki nad rzeczywistością ulicy, gdy na poznańskim Placu 
Wolności, będącym wtedy ponurym miejscem, w którym wolno było oberwać po twarzy i wysłuchać czyjejś historii życia, do naszej licytującej się na tytuły grupki zbliżyło się dwóch łysawych gości i zamiast wdrożyć jakąś adekwatną do sytuacji dresiarską procedurę, po prostu dołączyli się do dyskusji. Tarantino - kozak, "Pulp Fiction" – wiadomo - powiedział jeden z nich i jakiekolwiek nie były wtedy moje pretensjonalne powody, by lubić Tarantino, do dziś podpisuję się pod tą trafiającą w samo sedno opinią.
Pewnie długo unosiłbym się jeszcze na haju idei, że prawdziwa sztuka łamie kulturowe granice, docierając do ludzi różnych poglądów i zainteresowań, gdybym krótko potem nie spotkał w pociągu dawnego znajomego, który zechciał podzielić się ze mną refleksjami z obejrzanego właśnie "Pianisty". Polański, podobnie jak Tarantino, jest filmowcem potrafiącym godzić często ludzi o skrajnie różnych upodobaniach, więc niedziwne, że film zrobił na nim duże wrażenie. Gdybym po wyjściu z kina spotkał jakiegoś Niemca, to chyba bym mu zajebał - zwierzył mi się ten uprawiający muzykę klasyczną inteligentny człowiek, wyczerpując tym samym temat sztuki, która sama broni się przed błędną interpretacją. Widać można lubić właściwy film z niewłaściwego powodu. Bywa przecież, że naiwnie zaimponuje nam główny bohater, albo niezależnie od jakości filmu po prostu zgadzamy się z jego "przekazem" i chcemy to zamanifestować. Jeszcze łatwiej jest w drugą stronę, kiedy wymyślamy sobie dobre powody do lubienia kiepskich filmów, np. znajdując dorośle brzmiące preteksty dla swoich dziecięcych fascynacji.
WYWAR Z TARANTINO
W przypadku nowego Tarantino zachwyty nie są już tak jednogłośne, niektórzy narzekają, że film jest przegadany i że ogólnie jakoś mało Tarantina w Tarantinie. Jest chyba akurat zupełnie odwrotnie. Spełnieni artyści, którzy nachapali się sukcesów i popularności, mają skłonność do odrzucania tego, co im popularność przyniosło, zrzucania utożsamianych z nimi kostiumów, dążenia do prostych form, poszukiwania tego, co jest w sztuce esencjonalnie "ich". Starzy muzycy przesiadają się na akustyczne instrumenty, gwiazdy rocka szukają inspiracji w folku, filmowcy rezygnują z fabuł i realizmu. W "Nienawistnej ósemce" nie ma klawych gangsterów, postaci są ewidentnie wycięte z tektury, akcja zamknięta w czterech ścianach i sprowadzona do gadki przerywanej krwawym mordowaniem. Trudno wyciągnąć z filmu jakiś kozacki tekst, czy anegdotę, którą można zaszpanować na imprezie. Zostaje czysta sytuacja dramaturgiczna - nie dające się znieść, nie pozwalające się zignorować i niemożliwe już do podkręcenia napięcie między bohaterami. To jedna z przyczyn sukcesu Tarantino – jak się napiąć, można mówić o jego filmach długo i uczenie, ale nikt nie wyrazi sprawy lepiej od chłopaka w bejsbolówce, który na seansie siedział przede mną w kinie i wpatrzony w ekran nieustannie pocierał dłonie, jakby właśnie rozpakowywał długo oczekiwany świąteczny prezent. Tarantino zawiesza widza między oczekiwaniem i spełnieniem, czasem obdarowując go sprzecznymi emocjami, które przychodzą w tym samym momencie.
W "Nienawistnej ósemce" ludzie lubią się niemal wyłącznie ze złych powodów - jednoczą się tylko wtedy, gdy połączy ich strach, nienawiść i uprzedzenia wobec kogoś innego, a ich przesłanki pozostają dość paskudne nawet wtedy, gdy postanawiają wymierzyć komuś sprawiedliwość. Jakie ma to znaczenie, tak długo jak sprawiedliwość – wymierzana człowiekowi czy filmowi – pozostaje sprawiedliwością? Oswaldo Mobray objaśnia prowadzonej na szubienicę Daisy Domergue swoim przerysowanym angielskim akcentem różnicę pomiędzy sprawiedliwością a zbójeckim samosądem. Człowiek, który pociągnie za dźwignię łamiącą twój kark, będzie człowiekiem beznamiętnym. I ta beznamiętność jest całą esencją sprawiedliwości. Zawsze istnieje ryzyko, że sprawiedliwość, której nie wymierzył człowiek beznamiętny, nie jest sprawiedliwością. Słowem - różnicą jest osoba kata. Twórcy próbujący podrabiać Tarantino najczęściej podrabiali kostium - nie szczędzili widzom przerysowanej przemocy, śmiesznych tekstów, odjechanych zwrotów akcji, zmian punktów widzenia i ironicznych mrugnięć okiem. Powstawały z tego czasem niezłe filmy, ale nie oglądaliśmy ich z krawędzi fotela, nie pocieraliśmy nerwowo dłoni, nie pamiętamy już pewnie nazwisk ludzi, którzy je zrobili. Może dlatego, że zrobili je z niewłaściwych powodów.
Spotykasz kogoś, kogo naprawdę szczerze nie znosisz i jesteście zmuszeni z jakichś powodów przebywać chwilę w swoim towarzystwie, może nawet prowadzić rozmowę. I oto ta osoba, którą uważasz za swoje przeciwieństwo, swoją nemesis i rzucony ci w twarz ponury żart kosmosu, zaczyna wycierać sobie usta tytułem twojego ukochanego filmu. Pół biedy, gdyby kręciła nosem, narzekała i plotła jakieś bzdury, najgorsze, że się "twoim" filmem bezwstydnie zachwyca. Każda kolejna pochwała z jej strony jest jak śmiertelna zniewaga, jak cierń wbijany w twoje odsłonięte serce. Nie chcesz przecież, by cokolwiek was ze sobą łączyło, zwłaszcza rzecz dla ciebie ważna i intymna. Pozostaje ci nadzieja, krucha i wątła jak spokój w filmach Quentina Tarantino, ale chwytasz się jej w desperacji – być może człowiek, który właśnie koncertowo rujnuje ci dzień, burząc wiarę w sens sztuki i celowość istnienia, lubi twój ukochany film przez pomyłkę. Lubi dobry film z jakichś złych, niewłaściwych powodów. Głębokie są przecież przepaście międzyludzkich paranoi.
PRZEMOC ŁAGODZI OBYCZAJE
O lubieniu właściwych rzeczy z niewłaściwych powodów myślałem sobie na najnowszym filmie Quentina Tarantino i niech rzuci kamieniem, komu niezwykła popularność tego reżysera nigdy nie wydała się podejrzana. Na pierwszym roku filmoznawczych studiów, gdy kompulsywnie przerzucaliśmy się w grupie swoimi fascynacjami, próbując pewnie zaimponować sobie egzotycznymi gustami i znaleźć jakieś wspólne przestrzenie, Tarantino był niezastąpiony. Każdy hołubił go pewnie ze swoich powodów, no ale przecież nie szkodzi. Nie musimy wiedzieć, dlaczego podoba się nam film, który ścina z nóg jak piłka uderzająca z prędkością światła w tył głowy, byśmy mieli z seansu duchowe i intelektualne pożytki. Pamiętam też moment, który wydał mi się mistycznym niemal tryumfem sztuki nad rzeczywistością ulicy, gdy na poznańskim Placu
Pewnie długo unosiłbym się jeszcze na haju idei, że prawdziwa sztuka łamie kulturowe granice, docierając do ludzi różnych poglądów i zainteresowań, gdybym krótko potem nie spotkał w pociągu dawnego znajomego, który zechciał podzielić się ze mną refleksjami z obejrzanego właśnie "Pianisty". Polański, podobnie jak Tarantino, jest filmowcem potrafiącym godzić często ludzi o skrajnie różnych upodobaniach, więc niedziwne, że film zrobił na nim duże wrażenie. Gdybym po wyjściu z kina spotkał jakiegoś Niemca, to chyba bym mu zajebał - zwierzył mi się ten uprawiający muzykę klasyczną inteligentny człowiek, wyczerpując tym samym temat sztuki, która sama broni się przed błędną interpretacją. Widać można lubić właściwy film z niewłaściwego powodu. Bywa przecież, że naiwnie zaimponuje nam główny bohater, albo niezależnie od jakości filmu po prostu zgadzamy się z jego "przekazem" i chcemy to zamanifestować. Jeszcze łatwiej jest w drugą stronę, kiedy wymyślamy sobie dobre powody do lubienia kiepskich filmów, np. znajdując dorośle brzmiące preteksty dla swoich dziecięcych fascynacji.
WYWAR Z TARANTINO
W przypadku nowego Tarantino zachwyty nie są już tak jednogłośne, niektórzy narzekają, że film jest przegadany i że ogólnie jakoś mało Tarantina w Tarantinie. Jest chyba akurat zupełnie odwrotnie. Spełnieni artyści, którzy nachapali się sukcesów i popularności, mają skłonność do odrzucania tego, co im popularność przyniosło, zrzucania utożsamianych z nimi kostiumów, dążenia do prostych form, poszukiwania tego, co jest w sztuce esencjonalnie "ich". Starzy muzycy przesiadają się na akustyczne instrumenty, gwiazdy rocka szukają inspiracji w folku, filmowcy rezygnują z fabuł i realizmu. W "Nienawistnej ósemce" nie ma klawych gangsterów, postaci są ewidentnie wycięte z tektury, akcja zamknięta w czterech ścianach i sprowadzona do gadki przerywanej krwawym mordowaniem. Trudno wyciągnąć z filmu jakiś kozacki tekst, czy anegdotę, którą można zaszpanować na imprezie. Zostaje czysta sytuacja dramaturgiczna - nie dające się znieść, nie pozwalające się zignorować i niemożliwe już do podkręcenia napięcie między bohaterami. To jedna z przyczyn sukcesu Tarantino – jak się napiąć, można mówić o jego filmach długo i uczenie, ale nikt nie wyrazi sprawy lepiej od chłopaka w bejsbolówce, który na seansie siedział przede mną w kinie i wpatrzony w ekran nieustannie pocierał dłonie, jakby właśnie rozpakowywał długo oczekiwany świąteczny prezent. Tarantino zawiesza widza między oczekiwaniem i spełnieniem, czasem obdarowując go sprzecznymi emocjami, które przychodzą w tym samym momencie.
W "Nienawistnej ósemce" ludzie lubią się niemal wyłącznie ze złych powodów - jednoczą się tylko wtedy, gdy połączy ich strach, nienawiść i uprzedzenia wobec kogoś innego, a ich przesłanki pozostają dość paskudne nawet wtedy, gdy postanawiają wymierzyć komuś sprawiedliwość. Jakie ma to znaczenie, tak długo jak sprawiedliwość – wymierzana człowiekowi czy filmowi – pozostaje sprawiedliwością? Oswaldo Mobray objaśnia prowadzonej na szubienicę Daisy Domergue swoim przerysowanym angielskim akcentem różnicę pomiędzy sprawiedliwością a zbójeckim samosądem. Człowiek, który pociągnie za dźwignię łamiącą twój kark, będzie człowiekiem beznamiętnym. I ta beznamiętność jest całą esencją sprawiedliwości. Zawsze istnieje ryzyko, że sprawiedliwość, której nie wymierzył człowiek beznamiętny, nie jest sprawiedliwością. Słowem - różnicą jest osoba kata. Twórcy próbujący podrabiać Tarantino najczęściej podrabiali kostium - nie szczędzili widzom przerysowanej przemocy, śmiesznych tekstów, odjechanych zwrotów akcji, zmian punktów widzenia i ironicznych mrugnięć okiem. Powstawały z tego czasem niezłe filmy, ale nie oglądaliśmy ich z krawędzi fotela, nie pocieraliśmy nerwowo dłoni, nie pamiętamy już pewnie nazwisk ludzi, którzy je zrobili. Może dlatego, że zrobili je z niewłaściwych powodów.
Seriale, Filmy
