David Lynch: Wspominamy największe dzieła twórcy "Miasteczka Twin Peaks"

Zapytaj dwóch kinofili o ulubiony film Lyncha, a pożrą się w walce pomiędzy "Blue Velvet" i "Mulholland Drive". Trudno się dziwić; zsubiektywizowana miłość milionów widzów i zobiektywizowany geniusz czynią z obu dzieł równorzędne perły w koronkowej filmografii. Z tym tylko zastrzeżeniem, że to właśnie "Blue Velvet" dla samego Lyncha był filmem bardziej przełomowym; po nieudanej "Diunie" stanowił o ostatecznym powrocie do kina osobnego, które siłą rażenia dotyka jednak wszystkich. Szok odbijał się echem już od sceny otwierającej, bodaj najbardziej ikonicznej w karierze reżysera. Oto Lynch w takt muzyki Bobby'ego Vintona własnoręcznie buduje, a potem anihiluje marzenia podmiejskiej Ameryki; strzyże trawnik, podlewa grządki i maluje domy białą farbą, by wywlec na wierzch ukrytą perwersję, zepsucie i fascynujące zło. To film o podwójnej naturze rzeczy, ukrytym i widzianym, podany w formie śliskiej i pociągającej zarazem. O jego przełomowości najlepiej świadczą słowa Michała Oleszczyka, który w znakomitym eseju dla Filmwebu pisał następująco: Żaden mainstreamowy film od czasu "Psychozy" (1960) Alfreda Hitchcocka tak nie zaszokował i nie zachwycił jednocześnie – a żadna mroczna erotyczna fantazja nakręcona od premiery "Blue Velvet" nie może uniknąć porównania z arcydziełem Lyncha.

"Człowiek słoń" uderza niczym nagłe przebudzenie z koszmaru, a zarazem otula widza melancholią współczucia. Lynch wznosi się tu na wyżyny empatii, snując inspirowaną prawdziwymi zdarzeniami historię Johna Merricka - cierpiącego na zespół Proteusza mężczyzny, którego społeczeństwo traktuje jak monstrum. Pod nieszablonową fizjonomią kryje się tymczasem osoba o niezwykłej wrażliwości i inteligencji. Jedyną osobą, która potrafi to dostrzec, jest grany przez Anthony'ego Hopkinsa doktor Frederick Treves. Twórca "Głowy do wycierania" balansuje na granicy okrucieństwa i czułości, rozdziera serce lecz nigdy nie popada w sentymentalizm. Emocjonalną tonację filmu pięknie podkreśla strona formalna. Styl czarno-białych zdjęć Freddiego Francisa przypomina surową estetykę kina niemego, nadając "Człowiekowi słoniowi" odcień sennej opowieści, w której ziarno światła zawsze przebija mrok. Jednocześnie Lynch buduje nastrój za pomocą dźwięku, który staje się niemal fizycznym doświadczeniem – mechaniczne zgrzyty, krzyki i oddechy tworzą niepokojący pejzaż emocji. Reżyser nie moralizuje – zamiast tego wciąga widza w świat, w którym piękno i brzydota są nierozerwalne. "Człowiek słoń" to wzruszający hołd dla samotnych i odrzuconych.

Podobno nie było dnia, by David Lynch nie myślał o "Czarnoksiężniku z Oz". Obsesję na punkcie klasyka Kinga Vidora i Mervyna LeRoya najlepiej widać w nagrodzonej Złotą Palmą "Dzikości serca". Przyznanie nagrody pełnej seksu i przemocy opowieści o parze kochanków walczących o swoje uczucie wbrew bezwzględnej matce dziewczyny wzbudziło kontrowersje. Dziś film Lyncha uznawany jest za żelazną klasykę kina. Co tu dużo mówić – załóżcie kurtkę z wężowej skóry, która symbolizuje indywidualność i wiarę w wolność jednostki, i nucąc pod nosem "Love Me Tender" Elvisa powtórzcie sobie ten seans. 

"Diane, jest 11:30, 24 lutego. Wjeżdżam do miasteczka Twin Peaks" – słowa te, wypowiedziane przez ekranowego agenta Dale'a Coopera (Kyle MacLachlan) raz na zawsze zmieniły oblicze telewizji. Zagadka morderstwa Laury Palmer (Sheryl Lee) elektryzowała widzów na całym świecie (legenda głosi, że sam Michaił Gorbaczow miał pytać o jej rozwiązanie urzędującego wówczas George'a Busha). Powoli odsłaniając sekrety bohaterki – wzorowej uczennicy, królowej balu maturalnego, wolontariuszki, narkomanki, dziewczyny do towarzystwa toczącej nierówną walkę z mrocznymi siłami – David Lynch w duecie z Markiem Frostem wprowadzali nas w świat zarazem wspaniały i dziwny. Zaglądając za pojawiającą się w lesie czerwoną kurtynę, odkrywaliśmy, że sowy nie są tym, czym się wydają, a otaczająca nas rzeczywistość jest bardziej złożona i przerażająca, niż mogliśmy przypuszczać. Po obu stronach tajemniczej zasłony spotykaliśmy galerię niezwykłych bohaterów: kobietę z pieńkiem (Catherine Coulson), jednorękiego Mike'a (Al Strobel) czy ubranego w czerwony garnitur Człowieka z Innego Miejsca (Michael J. Anderson). Zręczne połączenie teen dramy, sci-fi i surrealistycznego horroru do dziś inspiruje twórców produkcji telewizyjnych: od "Z archiwum X" po "Rozdzielenie", od "Dochodzenia" po "Riverdale". Nie ma drugiego takiego serialu.

David Lynch był prawdziwym magiem kina. Jak nikt inny potrafił przenosić rzeczywistość snu na ekrany kinowe. Najlepiej dowiódł to w swoim arcydziele, filmie "Zagubiona autostrada". Próba opowiadania fabuły tego filmu mija się z celem. Jak na sen przystało, nic nie jest tu tym, czym się wydaje. Dominuje płynność, niedookreśloność. David Lynch zabiera widzów w wyjątkową wyprawę po labiryncie ludzkiej podświadomości. I co ważne, nie chroni ich przed mętlikiem w głowie, nie wykłada wszystkiego z łopatologiczną precyzją. Lynch, jak mało który twórca filmowy, wiedział, że czasami ważniejsze od oglądania filmu jest jego doświadczania. I to właśnie oferował widzom. Wiele osób mogło wychodzić z seansu, nie wiedząc, co tak naprawdę zobaczyli, a mimo to byli zachwyceni, bo "Zagubiona autostrada" to przeżycie inne niż wszystko, co można doświadczyć w kinie. To arcydzieło sztuki wizualnej i dowód na wyjątkowy geniusz Lyncha.